Από το Ντομπρινόβο στο Ηλιοχώρι
Στα παλιά χρόνια ήταν γνωστό ως Ντομπρινόβο – όνομα
σλαβικής προέλευσης που σημαίνει «Καλό Νέο». Η ιστορία
του χάνεται στα βάθη του χρόνου: ήδη από τον 11ο αιώνα
π.Χ. υπήρχαν μικρές κοινότητες στις γύρω τοποθεσίες
Ρασκιανά, Λιποχώρι, Κουκουρούνζου και Σούρι. Αργότερα,
οι κάτοικοι αναζήτησαν καλύτερο τόπο με άφθονο νερό και
εγκαταστάθηκαν εδώ, ενώ κάποιοι πήγαν στη Λάιστα, τότε
γνωστή ως Λισινίτζα.
Το χωριό βίωσε τη μακρά σκιά της τουρκοκρατίας (1463–1912),
απολαμβάνοντας όμως τα ιδιαίτερα προνόμια του Ζαγορίου.
Στα τέλη του 19ου αιώνα γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή του:
οι κάτοικοί του ήταν φημισμένοι κτηνοτρόφοι, γεωργοί και
έμποροι, ταξιδεύοντας με γαϊδούρια και άλογα σε ολόκληρα τα
Βαλκάνια. Τους χειμώνες γίνονταν μάστορες της πέτρας και του
ξύλου, σκορπώντας την τέχνη τους σε μακρινές χώρες.
Η εκπαίδευση είχε ξεχωριστή θέση: ήδη πριν το 1914
λειτουργούσε σχολείο κοριτσιών, πάνω από το σημερινό
δημαρχείο, εκεί όπου τα νεαρά κορίτσια μάθαιναν να υφαίνουν.
Το κτίριο κάηκε το 1912, αλλά ξαναγεννήθηκε από τις στάχτες
του και λειτούργησε ξανά το 1927.
Όμως η μοίρα δεν ήταν πάντα γενναιόδωρη. Η ασιατική
γρίπη του 1916 αποδεκάτισε τον πληθυσμό, ενώ ο Β’ Παγκόσμιος
Πόλεμος έφερε φωτιά και καταστροφή. Το 1943 οι Γερμανοί
πυρπόλησαν μεγάλο μέρος του χωριού και λίγα χρόνια
αργότερα, στον εμφύλιο, οι ζημιές συμπλήρωσαν την καταχνιά.
Πολλοί Ηλιοχωρίτες αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της
ξενιτιάς – άλλοι σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, άλλοι
στη Θεσσαλία και τη Μακεδονία. Το 1926 το Ντομπρινόβο
μετονομάστηκε σε Ηλιοχώρι – όνομα που του ταιριάζει απόλυτα,
αφού οι πλαγιές του καθρεφτίζουν τον ήλιο σε κάθε ώρα της
μέρας.
Σήμερα, το Ηλιοχώρι στέκει αγέρωχο, με τα πέτρινα σπίτια
του, τα στενά ψηλά παράθυρα, τα ξύλινα μπαλκόνια και τις
στέγες από πλάκα. Οι αυλές ανοίγονται πίσω από μεγάλες
καμαρωτές εισόδους, που μοιάζουν να καλωσορίζουν τον
επισκέπτη πριν ακόμη μπει στο σπίτι.
Το χωριό αποτελεί πύλη προς τον Εθνικό Δρυμό της Πίνδου,
εκεί όπου ζει η καφέ αρκούδα – προστατευόμενο είδος
του WWF. Κι αν κάτι δεν αλλάζει ποτέ, είναι η φιλοξενία:
οι Ηλιοχωρίτες σε κερνούν παραδοσιακές πίτες με χόρτα,
κολοκύθι, φέτα και αυγά, και διηγούνται ιστορίες μιας ζωής
δεμένης με το βουνό.
Ακόμη κι ο Δημήτρης Χατζής, στο «Διπλό Βιβλίο», δεν μπόρεσε
να μείνει ασυγκίνητος· μίλησε για ανθρώπους με «μεγάλες
καρδιές και καθαρά μυαλά». Έτσι είναι οι Ηλιοχωρίτες, κι έτσι
παραμένει το χωριό τους – φωτεινό, ανθεκτικό, γεμάτο ιστορία
και αυθεντικότητα.

Το μονοπάτι των καταρρακτών
Η διαδρομή ξεκινά από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου (1850),
μία από τις μεγαλύτερες των Ζαγοροχωρίων. Στη μεγάλη
της αυλή δεσπόζει ο αιωνόβιος πλάτανος, με περίμετρο 10,5
μέτρων – από τους μεγαλύτερους σε όλη την Ελλάδα. Για πάνω
από έξι αιώνες αποτέλεσε σημείο συνάντησης και γιορτής.
Από εκεί ξεκινά το σηματοδοτημένο μονοπάτι που οδηγεί
στους περίφημους καταρράκτες «Μπάλντα ντε Στρίγγα». Το
φθινόπωρο είχε ήδη ντύσει το τοπίο με τα ζεστά του χρώματα

Τα φύλλα, άλλοτε πράσινα και δροσερά, τώρα είχαν γίνει
χρυσοκόκκινα, πορτοκαλιά και κεχριμπαρένια, και στρώνανε
σαν χαλί τη γη. Η ατμόσφαιρα μύριζε υγρασία και φρέσκο
χώμα, ενώ το ψιλό αεράκι έφερνε μαζί του το θρόισμα των
δέντρων.
Στην αρχή της διαδρομής στάθηκα στο πέτρινο γεφύρι του
Πέτσου, ένα μονότοξο έργο τέχνης που με δέος αγκάλιαζε
το «Μεγάλο Ρέμα». Εκεί, για λίγο, άφησα τη φαντασία μου
να ταξιδέψει σε εποχές παλιές, τότε που το γεφύρι ένωνε
ανθρώπους, μονοπάτια και ιστορίες. Προχωρώντας πιο
κάτω, το μονοπάτι άρχισε να κατηφορίζει. Τα ξύλινα στηθαία,
σιωπηλοί συνοδοιπόροι, με κράτησαν ασφαλή στις πιο
απότομες στιγμές της διαδρομής.
Μετά από περίπου είκοσι λεπτά πεζοπορίας, φτάνεις σε μια
μικρή βρύση, σκαλισμένη στην πέτρα. Το νερό τρέχει αδιάκοπα
και δίπλα υπάρχουν ξύλινα παγκάκια για τον κουρασμένο
οδοιπόρο. Είναι ένα ιδανικό σημείο για στάση: να ξαποστάσεις,
να ακούσεις το νερό, να κοιτάξεις γύρω σου τον φθινοπωρινό
πίνακα. Λίγο παρακάτω, το μονοπάτι περνά από την εκκλησία
του Αγίου Αθανασίου. Λιτή και πέτρινη, με τη σκεπή της
καλυμμένη από πλάκες, στέκει μέσα στο πράσινο σχεδόν
αθέατη. Είναι ένα ήσυχο σημείο, γεμάτο γαλήνη, που μοιάζει να
φυλάει το πέρασμα προς τους καταρράκτες.
Από εκεί και μετά, το μονοπάτι στενεύει και κατηφορίζει. Ο
ήχος του νερού γίνεται όλο και πιο έντονος, ώσπου ξαφνικά,
μέσα από τα δέντρα, ξεδιπλώνεται το θέαμα.
Λίγο πριν φτάσω, άκουσα το βουητό των νερών. Ένας
υπόκωφος, αδιάκοπος παλμός, σαν καρδιά της φύσης που
χτυπούσε όλο και πιο δυνατά. Και τότε, τον αντίκρισα: τον
πρώτο και μεγαλύτερο καταρράκτη. Τα νερά του έπεφταν με
ορμή από ύψος είκοσι πέντε μέτρων, χτυπώντας τους βράχους
και σχηματίζοντας μια βαθιά, γαλαζοπράσινη λίμνη που
καθρέφτιζε τον ουρανό. Η ομίχλη από τα σταγονίδια με τύλιξε,
σαν να ήθελε να με μυήσει στο μυστικό του τόπου.
Η παράδοση μιλά για μια γυναίκα που, προδομένη από την
αγάπη, ρίχτηκε εδώ, αφήνοντας μια κραυγή που αντήχησε ως
το χωριό. Και πράγματι, το όνομα «Balta di Striga» – «η όβιρα
της κραυγής» – μοιάζει να κουβαλά ακόμη εκείνον τον θρήνο.
Στάθηκα για ώρα να παρακολουθώ το νερό να χορεύει με
τους βράχους, να ακούω το τραγούδι του φθινοπώρου και να
νιώθω την ψυχή μου να γεμίζει από ένα κράμα δέους, χαράς και
μελαγχολίας.
Καθώς συνέχισα προς τους άλλους δύο καταρράκτες,
μικρότερους αλλά εξίσου γοητευτικούς, ένιωθα σαν να
περνούσα από σελίδες ενός παραμυθιού. Εκεί, στο τέλος του
μονοπατιού, η φύση είχε υφάνει έναν κόσμο όπου ο χρόνος
σταματά, και ο επισκέπτης μένει άφωνος μπροστά στη δύναμη
και την ποίηση του νερού.

Το οροπέδιο των Σαρακατσάνων
Αφήνοντας πίσω μου τους καταρράκτες, πήρα τον δρόμο για
τον Γυφτόκαμπο. Το τοπίο αλλάζει: οι πλαγιές ανοίγουν, ο αέρας 

γίνεται πιο καθαρός, κι οι κορφές της Τύμφης προβάλλουν