Σύμη

Ταξίδι στη ματιά…

«Είμαι ένας απλός, καθημερινός, αισιόδοξος άνθρωπος. Αλλά δεν αντέχω τα παράθυρα χωρίς θέα. Τα παράθυρα βρίσκονται εκεί για να ταξιδεύουν τη ματιά. Για ν’ αποκαλύπτουν ορίζοντες. Για να υπόσχονται το “παραπέρα”. Για να λούζουν στο αληθινό φως τ’ άδεια δωμάτια. Για να φτιάχνουν σκιές με χρώμα πάνω στους λευκούς τοίχους...» Οδυσσέας Ελύτης

Έτσι κι εγώ στο παραθύρι ενός παλιού αρχοντικού στο λιμανάκι της Σύμης, τον Εμπορειό ή Νημποριό όπως κελαρυστά το τραγουδούν οι ντόπιοι, γράφω για το νησί, μέχρι η γωνία του φθαρμένου από τα χρόνια μπαλκονιού να με ξεσηκώσει, όταν πεισματικά σαν δάχτυλο απαιτεί να κοιτάξω έξω. Αριστερά και δεξιά τα βράχια του όρμου και μπροστά μου μια θάλασσα που ενώνει και χωρίζει δυο θεούς, αφού έτσι να πεις να κάνεις, άγγιξες Τουρκία. Μία στιγμή φτάνει για να αντιληφθώ πως τα βράχια που αγκαλιάζουν κι εμένα δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά οι φτερούγες του αρχαγγέλου Μιχαήλ, που κατοικεί για αιώνες στο μικρό ξωκλήσι πίσω μου, στα Μιχαηλιδάκια. Νιώθοντας ανεξήγητα ασφαλής, σκέφτηκα πως βάλθηκε ο Άγγελος να μου υπενθυμίσει την καταγωγή μου, και προσευχήθηκα να μη λησμονήσω ποτέ μου τούτη τη θέα. Μα κι αν ακόμη αυτό συμβεί, θα ’μαι ευτυχής που είδα ανατολή στο Νημποριό γιατί, όπως λέει κι ένας φίλος, είμαστε οι εμπειρίες που καθορίζουν τη ζωή μας. Η Σύμη, όγδοο σε μέγεθος νησί των Δωδεκανήσων, ζυμωμένη με μύθους και θρύλους, οφείλει το όνομά της στον έρωτα ενός παράξενου θαλάσσιου πλάσματος, του Γλαύκου, με τη νεαρή κόρη του Ιαλυσού και της Δωρίδας, τη Σύμη. Φέρνοντάς τη στο νησί έγιναν και οι πρώτοι του κάτοικοι. Λέγεται επίσης πως εκεί γεννήθηκαν και οι Τρεις Χάριτες. Η πόλη, που απλώνεται περιμετρικά του φυσικού λιμανιού και είναι χτισμένη αμφιθεατρικά, λέγεται Αιγιαλός. Οι περισσότεροι όμως κάτοικοι μένουν στο επάνω τμήμα της, το Χωριό. Κατά τον ρου της ιστορίας, η Σύμη άλλαξε πολλές φορές χέρια κατακτητών. Από το Τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη πέρασε στους Τούρκους, διανύοντας όμως τότε μια περίοδο ευημερίας, με την ανάπτυξη της ναυπηγίας και της ναυτιλίας, της αλιείας και του εμπορίου σπόγγου, αλλά και της αμπελουργίας, που έκανε το λευκό κρασί της περιζήτητο. Αξίζει να γίνει μνεία στον σφουγγαρά Στάθη Χατζή, που ακόμη και σήμερα διατηρεί το παγκόσμιο ρεκόρ άπνοιας, αφού χωρίς καν τον απαραίτητο εξοπλισμό, το 1913 καταδύθηκε 80 μέτρα κρατώντας την αναπνοή του για 3 λεπτά και 58 δευτερόλεπτα. Ουσιαστικά το άθλημα της ελεύθερης κατάδυσης δεν είναι τίποτα άλλο παρά η εξέλιξη της τέχνης των σφουγγαράδων με αγωνιστικό χαρακτήρα. Η ύφεση για το νησί έρχεται το 1912 υπό την ιταλική κατοχή, όταν οι πολλές απαγορεύσεις οδήγησαν στον περιορισμό του εμπορίου και κατ’ επέκταση και του πληθυσμού της, έως το 1948, που ενσωματώθηκε πλέον στο ελληνικό κράτος. Η οικονομία της στηρίζεται μέχρι σήμερα σχεδόν αποκλειστικά στον τουρισμό.

Ανάμεσα στα εκθέματα βρίσκονται τα διάσημα μπουκάλια με τα εσώκλειστα μηνύματα-προσευχές που καταφθάνουν απ’ όλες τις θάλασσες του κόσμου.

Το μοναστήρι του Αϊ-Γιώργη δεσπόζει πάνω από το Νημποριό. Ένας τόπος γεμάτος θρύλους.

Ασημένια αυγή στο Εμπορείο και οι επισκέπτες από τα απέναντι τουρκικά παράλια την απολαμβάνουν

Λεπτομέρεια από το Λαογραφικό μουσείο του Πανορμίτη

Ένα από τα μεγαλύτερα μοναστήρια της Ελλάδας ο Αρχάγγελος Μιχαήλ ο Πανορμίτης και την ευλάβεια των πιστών την βλέπεις παντού.

Κάπου κάπου στα πλατύσκαλα κάποια γιαγιά προσέχει τα μικρά ή πουλάει τα βότανά της ευωδιάζοντας τον τόπο με θυμάρι.

Παραλίες

Το «μικρό Παρίσι», όπως συνήθιζαν να αποκαλούν τη Σύμη, παραμένει αγαπημένος ταξιδιωτικός προορισμός, λόγω των κρυστάλλινων νερών και της απαράμιλλης αρχιτεκτονικής ομορφιάς της. Αν και οι περισσότερες παραλίες είναι προσβάσιμες μόνο με πλοιάριο, αξίζει να τις επισκεφτεί κανείς. Η παραλία του Δυσάλωνα είναι μία απ’ αυτές – με τον επιβλητικό κάθετο βράχο που σαν να στηρίζεται στους ώμους του μοναστηριού του Αϊ-Γιώργη, προσφέρεται για συγκινήσεις αφού είναι ιδανική για extreme sports. Καθημερινά εκτελούνται εκδρομικά δρομολόγια για τα μικρά νησιά, τον Άγιο Αιμιλιανό, που είναι προσβάσιμος και από ξηράς, την Αγία Μαρίνα και τα Σεσκλιά. Τα βοτσαλωτά κολπάκια που μπορείτε να επισκεφτείτε οδικώς δεν στερούνται ομορφιάς. Η Γυάλα στο Νημποριό, το Τολί, ο Ν.Ο.Σ. (Ναυτικός Όμιλος Σύμης), η πιο οργανωμένη παραλία κοντά στο λιμάνι, η Μαραθούντα, ο Άγιος Νικόλαος στο θέρετρο Πέδι και η μεταφυσική Νανού υπόσχονται απολαυστικές ανάσες δροσιάς.

Μουσεία, έθιμα και βυζαντινές μονές

Το θρησκευτικό αίσθημα των Συμιακών είναι εμφανές σε κάθε πλευρά του νησιού λόγω της πληθώρας των μοναστηριών και των εκκλησιών. Τιμώντας τον προστάτη τους, Ταξιάρχη Μιχαήλ, του αφιερώνουν εννέα μονές, όσα και τα αγγελικά τάγματα. Αξιόλογη από αρχιτεκτονικής, ιστορικής και πολιτιστικής πλευράς είναι η μονή του Μιχαήλ Ρουκουνιώτη, πλούσια σε βυζαντινές αγιογραφίες με την ιδιαιτερότητα του νέου ναού που είναι χτισμένος πάνω στον παλιό, η οικοδόμηση του οποίου λέγεται πως συντελέστηκε με την αρωγή του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Β’ του Μικρού. Άξιο παρατήρησης είναι έξω από τη μονή το κυπαρίσσι με τον διπλό κορμό, το οποίο συνδέεται με μια περίεργη, μακάβρια ιστορία. Ακόμη σπουδαιότερο είναι το μοναστήρι του Πανορμίτη, νότια του νησιού, που θα σας αφήσει άφωνους. Το επιβλητικό καμπαναριό, που λες και πλέχτηκε από χρυσοκίτρινη δαντέλα, επισκιάζει σε ομορφιά όλο τον ναό. Λόγω της αυξημένης επισκεψιμότητας, αφού εκεί βρίσκεται η ολόσωμη ασημένια και θαυματουργή εικόνα του Ταξιάρχη, διαθέτει ξενοδοχείο για τους πιστούς. Στο εσωτερικό λειτουργούν ένα εκκλησιαστικό και ένα λαογραφικό μουσείο. Ανάμεσα στα εκθέματα βρίσκονται τα διάσημα μπουκάλια με τα εσώκλειστα μηνύματαπροσευχές που καταφθάνουν απ’ όλες τις θάλασσες του κόσμου. Στα τάματα περίοπτη θέση έχουν οι σκούπες, περίτεχνα διακοσμημένες, συμβολίζοντας την κάθαρση της ψυχής από τις αμαρτίες. Εκτός από τα μοναστήρια, μικρά αιγαιοπελαγίτικα ξωκλήσια ξεπετάγονται τριγύρω, και συλλογίζομαι ότι δεν είναι τόπος από ύλη αυτός, παρά απολλώνιο φως, που τυφλώνει τα μάτια μου σαν κοιτώ το λευκό τους. Στη Σύμη λειτουργούν δύο μουσεία: το αρχαιολογικό, που βρίσκεται στο Χωριό, και το ναυτικόλαογραφικό, δίπλα απ’ το δημαρχείο. Στα αξιοθέατα που προσφέρει περιλαμβάνονται το κάστρο της, οι μύλοι και το Ποντικόκαστρο, που ακόμη δεν έχει προσδιοριστεί ο ρόλος του. Με τη βοήθεια του συγγραφέαερευνητή κ. Σαράντη Κρητικού, λάβαμε μια σημαντική πληροφορία που ίσως αποτελεί και την έμπνευση ή απαρχή της commedia del’ arte. Πιθανολογείται πως η ιδέα του Πιερότου γεννήθηκε σ’ αυτούς τους μύλους, όταν ένας άνθρωπος πλακατζής, που διασκέδαζε τα παιδιά με παντομίμα, γλίστρησε κι έπεσε σε μια σκάφη με αλεύρι. Κάτασπρος και φορώντας το κωνικό του καπέλο συνέχισε τα αστεία του. Μια εικόνα που συνέλαβαν οι Ενετοί και μετέφεραν στη χώρα τους. Εξερευνώντας το νησί μπορεί κάποιος να απαριθμήσει περίπου 130 βυζαντινά πατητήρια, από τα οποία 11 έχουν αναστηλωθεί με ιδιωτική πρωτοβουλία του κ. Σ. Κρητικού, ο οποίος και τα ανακάλυψε. Όλοι οι σημαντικοί σταθμοί της ανθρώπινης ζωής συνοδεύονται από ανάλογα έθιμα. Εδώ τα παλιά χρόνια, οι γυναίκες του Χωριού και μόνο έφταναν σε υπερβολή την εκδήλωση του πένθους, που σχεδόν άγγιζε διαστάσεις αρχαίας τραγωδίας. Συνοδεύοντας τον θάνατο με το έθιμο του «Φονικού του Δωμάτου», η γηραιότερη ωσάν μαινάδα με την εικόνα της τρελής με τα ακατάστατα μαλλιά ανέβαινε στο δώμα και ούρλιαζε δυνατά για να ακουστεί στα πέρατα ο πόνος του χαμού. Ευτυχώς είχα τη χαρά να πάω σ’ έναν γάμο. Η ιδιαιτερότητα στους γάμους είναι ότι γαμπρός και νύφη, κατά τη διάρκεια του χορού του Ησαΐα, δέχονται καρπαζιές από τους καλεσμένους. Αν και ακούγεται βάρβαρο, εγώ διακρίνω αρκετή δόση χιούμορ.

Το κάστρο. Ο ήλιος δύει και η Σύμη χάνει το φως της αλλά όχι το χρώμα της και την ιστορία της.

Ηλιοβασίλεμα στη Σύμη, έναν τόπο με πλούσια ναυτική παράδοση

Επιστροφή στη βάση καθώς η Σύμη χρωματίζεται από το φως του δειλινού.

Ολόκληρη η Σύμη ένα έργο τέχνης, μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια.

Μονή Μιχαήλ Ρουκουνιώτη. Το εσωτερικό του παλαιού ναού πάνω στον οποίο έχει χτιστεί ο νέος

Η Αρχιτεκτονική των σπιτιών της Σύμης σε όλο της το μεγαλείο.

Αξίζει να γίνει μνεία στον σφουγγαρά Στάθη Χατζή, που ακόμη και σήμερα διατηρεί το παγκόσμιο ρεκόρ άπνοιας, αφού χωρίς καν τον απαραίτητο εξοπλισμό, το 1913 καταδύθηκε 80 μέτρα κρατώντας την αναπνοή του για 3 λεπτά και 58 δευτερόλεπτα.

Αρχιτεκτονική

Δεν έχω καλύτερο από τις απογευματινές εξορμήσεις στα νησιά. Αφήνοντας πίσω μου το μουράγιο στο Χαράνι, αράζω σ’ έναν κάβο στον Γιαλό. Απομονώνω τη βοή των τουριστών που απολαμβάνουν το συμιακό γαριδάκι στις γραφικές ταβέρνες του λιμανιού και δυναμώνω τις άλλες μου αισθήσεις. Συμπιέζοντας ανάμεσα στον αντίχειρα και τον δείκτη μου, ξεχωρίζω ένα ένα τα κουκλόσπιτα που σκαρφαλώνουν στον βράχο. Μοβ, κόκκινο, μπλε, κίτρινο, παστέλ και έντονα χρώματα σε ιδανικό πάντρεμα και, τι παράξενο, νιώθω σαν να υπάρχω ταυτόχρονα σε τρεις ηλικίες. Μια Λιλιπούπολη που παραμυθιάζει την παιδική μου αφέλεια, μια χρωματική αρμονική σύνθεση που μου ξυπνάει τον ρομαντισμό του νεανικού έρωτα και ένα σύνολο αρχιτεκτονικών αριστουργημάτων υψηλής αισθητικής, που με κάνει περήφανο ενήλικα. Το παράδοξο είναι ότι η ομορφιά της Σύμης δεν οφείλεται τόσο στο τοπίο αλλά κυρίως στον ανθρώπινο παράγοντα, και είναι ευτυχές το γεγονός πως όλο το νησί έχει κηρυχτεί διατηρητέο. Τα κτίσματα είναι δίπατα, με κοινό χαρακτηριστικό τα κεραμίδια, μα και το στρογγυλό παραθυράκι ψηλά, το «μάτι του βοδιού», όπως το ονομάζουν οι αρχιτέκτονες και θα ‘λεγε κανείς πως εξυπηρετεί τον φωτισμό, αν και δεν διαθέτουν όλα άνοιγμα, είναι απλώς διακοσμητικά. Από την άλλη, γνωρίζοντας τον συμβολισμό του κύκλου στο τετράγωνο, αυθαίρετα το μεταφράζω ως υπεροχή του θείου επί της ύλης. Ωστόσο, επειδή δεν με καλύπτουν οι προφανείς εξηγήσεις, ζητάω ακόμα μία φορά τη βοήθεια του κυρίου Σαράντη, που θα με οδηγήσει στο παραμύθι της σοφίτας. Σύμφωνα λοιπόν με μαρτυρίες υπαρκτών προσώπων, έμαθα πως κάθε σπίτι έχει το «Τζωδιό» του, που κατοικεί στη σοφίτα και μπορεί να είναι ζώο, π.χ. φίδι, ή μια άυλη οντότητα. Όπως και να ’χει, ο ρόλος τους είναι προστατευτικός και γι’ αυτό η ύπαρξή τους σεβαστή. Είναι υπερφυσικό μέρος η Σύμη και οι θρύλοι της πολλοί. Ένας ακόμη γοητευτικός θρύλος είναι οι Αλουστίνες, που εμφανίζονται τις τρεις πρώτες μέρες του Αυγούστου, οπότε και …απαγορεύεται να λουστείς. Και αν τύχει και βρεθείς σε ξέφρενο χορό με κάποια από τις νύμφες και ξέρεις ξόρκι μαγικό, δικιά σου την επήρες.

Καλή Στράτα

Πριν δύσει ο ήλιος, θα κάνω τη σημαντικότερη βόλτα της ζωής μου. Θα ανηφορίσω την Καλή Στράτα, που ’ναι καλά κρυμμένη στα ενδότερα, πίσω απ’ το πρόσωπο του Γιαλού. Και θα την ανέβω όπως της ταιριάζει, ξυπόλητη, για να φορτίσω κάθε κύτταρό μου με την ενέργεια του τόπου. Περπατώντας ανάμεσα στα ψηλά αρχοντικά, ευγνωμονώ τις βουκαμβίλιες που τη στεφανώνουν κρατώντας τη δροσερή. Οι ασπρόμαυρες βοτσαλωτές είσοδοι συγκρατούν με κόπο το χρώμα των κτιρίων, πριν ξεχειλίσει και πλημμυρίσει τα σκαλιά γιατί τόση ομορφιά δύσκολα την αντέχεις. Κάπου κάπου στα πλατύσκαλα μια γιαγιά προσέχει τα μικρά ή πουλάει τα βότανά της ευωδιάζοντας τον τόπο με θυμάρι. Και δε θα μου έκανε εντύπωση αν πεταγόταν από κάπου η Λωξάντρα να με φιλέψει σπιτικό χαλβά, όπως έκανε πριν χρόνια η δική μου γιαγιά κάθε φορά που χαζεύαμε τη σειρά. Και πράγματι θα συνέβαινε κάτι τέτοιο αν περίμενα λίγο ακόμη, γιατί σε τούτο το νησί ο χρόνος δεν υπάρχει κι όλα μπορούν να συμβούν. Φτάνοντας στο Χωριό, ξαποσταίνουμε σ’ ένα μικρό καφενεδάκι που ντύνει τα λευκά σκαλιά του με πολύχρωμους τενεκέδες-γλάστρες. Μια αναζωογονητική λεμονάδα για τους ξένους, ένας καφές για τον Έλληνα. Λίγη κουβεντούλα και έτοιμοι για την κατάβαση. Κοντοστάθηκα λίγο στη μέση και κοίταξα δεξιά μου τη θέα προς το λιμανάκι. Σε λίγο θα βασίλευε ο ήλιος και τα κότερα θα χρωμάτιζαν ακόμη πιο μπλε τη θάλασσα με τον πολυτελή τους φωτισμό. Όχι, ακόμη προτιμώ το φυσικό φως. Σιγά σιγά οι ακτίνες ζωγράφισαν βαθυχάλκινα τα γυμνά μέρη του σώματος, εκτός από μία, που επέμενε να χρυσίζει πιο πολύ το δαχτυλίδι μου. Αφήνοντας πίσω την παλιά ζωή, έτεινα το χέρι μου προς το μέρος του, με την ευχή να πορευτούμε μαζί την… καλή στράτα ως το τέλος της ζωής.