Στην Ντάπια, γύρω από τα κανόνια που κάποτε υπεράσπιζαν την πόλη, έχει στηθεί η ζωή του σημερινού λιμανιού με καταστήματα, καφενεδάκια για να διαβάσεις ανέμελα την εφημερίδα σου ή ένα βιβλίο, ουζερί με νοστιμιές και παρεούλα, καθώς και ζαχαροπλαστεία που σερβίρουν καταπληκτικά ντόπια αμυγδαλωτά. Στο νησί των πέντε χιλιάδων κατοίκων μπορείτε να φτάσετε από το Πόρτο Χέλι ή από τον Πειραιά με ιπτάμενα δελφίνια, ή με λεωφορείο μέχρι το λιμάνι της Κόστας απ’ όπου αναχωρούν καΐκια, φέρι και θαλάσσια ταξί. Στην πλατεία της Μπουμπουλίνας, ορθώνεται επιβλητικό το Ποσειδώνιο, που κτίστηκε στις αρχές του αιώνα μας από τον Σ. Ανάργυρο. Διατηρεί την αίγλη του και την εξαίσια αρχιτεκτονική με υπέροχα διακοσμημένους εσωτερικούς χώρους. Εδώ, στην πλατεία Μπουμπουλίνας πραγματοποιούνται εκδηλώσεις με πιο φημισμένη την αναπαράσταση της Ναυμαχίας των Σπετσών το 1822, γνωστή ως «Αρμάτα» με αμέτρητα, φαντασμαγορικά πυροτεχνήματα. Για το γλυπτό της Μπουμπουλίνας, λέει η Ναταλία Μελά που το φιλοτέχνησε: «Η Μπουμπουλίνα έβλεπε μακριά, γι’ αυτό εσκίασα τα μάτια της με το αριστερό χέρι, να μην την τυφλώνει ο ήλιος. Ατενίζει πέρα από τα πελάγη τις αλύτρωτες πατρίδες μας. Το δεξί της χέρι είναι έτοιμο να αρπάξει την κουμπούρα, αν χρειαστεί. Ο σταυρός έχει τοποθετηθεί στο στήθος. Άφησα το πόδια της γυμνά, διότι έτσι στέκονται οι καπεταναίοι πάνω στα καράβια τους. Το δεύτερο δάχτυλο του ποδιού το έκανα μακρύτερο για να μοιάσει με τ’ αρχαία μας αγάλματα. Τη θέλησα καμαρωτή και λεβέντισσα. Όλες τις λεπτομέρειες του αγάλματος τις έχω μελετημένες, διότι το έχω κατασκευάσει με “λογισμό και μ’ όνειρο”». Λίγα μέτρα πιο κάτω, το παλιό νηματουργείο «Δασκαλάκη» μετατράπηκε σε συγκρότημα πολυτελούς τουρισμού, συνδυάζοντας την παραδοσιακή με τη σύγχρονη αρχιτεκτονική. Ακολουθεί το δημαρχείο μέσα σε έναν κήπο με σπετσιώτικα βοτσαλωτά. Παραλιακά, η Αναργύρειος-Κοργιαλένειος Σχολή, η μεγαλύτερη των Βαλκανίων, λειτούργησε από το 1927 έως το 1983 αναδεικνύοντας επιστήμονες, πολιτικούς και καλλιτέχνες, όπως ο Ιάννης Ξενάκης και άλλοι. Από τον Προφήτη Ηλία, την ψηλότερη κορυφή των Σπετσών, απολαμβάνουμε την πανοραμική θέα του νησιού. Πάνω από το λιμάνι βρίσκεται το Καστέλι, ο πρώτος μεσαιωνικός περιτειχισμένος οικισμός με την ακρόπολη στον λόφο – όπου βρίσκεται ο ναός του Αγίου Βασιλείου. Στο γραφικό εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας θαυμάζουμε το ξυλόγλυπτο τέμπλο της Κοίμησης της Θεοτόκου. Στο διώροφο νεοκλασικό λιθόκτιστο του ευεργέτη των Σπετσών Σ. Ανάργυρου με τις δύο αιγυπτιακές σφίγγες στεγάζεται το Πνευματικό Κέντρο. Στο αρχοντικό της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας με το σκαλιστό ταβάνι λειτουργεί μουσείο με ζωντανή ξενάγηση, ώστε ο επισκέπτης να ακούει για τη ζωή και το έργο της Μπουμπουλίνας θαυμάζοντας κειμήλια του Αγώνα και προσωπικά αντικείμενα της ίδιας της ηρωίδας.
Στο Αρχοντικό του Χατζηγιάννη Μέξη στεγάζεται το Μουσείο με τα αρχαιολογικά ευρήματα, προτομές των αγωνιστών της Επανάστασης και σπάνια ξύλινα ακρόπρωρα. Ένας ευχάριστος περίπατος μπορεί να ξεκινήσει από την Ντάπια, στην πολύβουη παραλία του Αγίου Μάμα, και να συνεχίσει παραλιακά – στην παραλία του Αγίου Νικολάου με τα φημισμένα αρχοντικά της, μερικά του 18ου αιώνα, δείγμα της πολιτιστικής και οικονομικής ανάπτυξης του νησιού, τον μητροπολιτικό ναό του Αγ. Νικολάου με το μνημείο των Ηρώων στο προαύλιο, έργο του γλύπτη Β. Κεσσέ, και το αριστουργηματικής τέχνης καμπαναριό, όπου υψώθηκε η σημαία της Επανάστασης του 1821. Μπαίνω στο βάθος του μυχού του παλιού λιμανιού που λέγεται Μπάλτιζα, περνώντας από τα παραδοσιακά καρνάγια που διατηρούνται μέχρι σήμερα μεταφέροντας από γενιά σε γενιά τα μυστικά του καλαφατίσματος των σκαριών. Κάποια παλιά αρχοντικά έχουν γίνει μπαράκια όπου η κοσμοπολίτικη νυχτερινή ζωή σφραγίζεται με ξενύχτι, χορό και τραγούδι, με θέα πάντα το χάραμα στο παλιό καρνάγιο του Αιγαίου. Ο οικισμός της Πιτυούσας με την ωραία πλατεία και το γραφικό της ουζερί είναι ένα διεθνώς βραβευμένο έργο πολυτελών εξοχικών κατοικιών. Στο Παλιό Λιμάνι των Σπετσών ο διεθνούς φήμης αρχιτέκτονας Δ. Πορφύριος έχει σχεδιάσει τον οικισμό, που είναι χτισμένος σύμφωνα με τον παραδοσιακό αρχιτεκτονικό ρυθμό του νησιού. Η πιο κοντινή στην πόλη είναι η παραλία της Αγίας Μαρίνας με beachbars και ψαροταβέρνες. Οι υπόλοιπες παραλίες, άλλες οργανωμένες κι άλλες ερημικές, είναι μέσα στα πεύκα, που χαρίζουν δροσιά και σκιά. Πρόσβαση εναλλακτικά με ποδήλατο, διαφορετικά με λεωφορείο, μηχανάκι, ταξί ή με άμαξα για τις κοντινές διαδρομές. Αυτοκίνητα δεν επιτρέπονται στο τυχερό αυτό νησί. Καταλήγω στο Φανάρι με την εκκλησία της Παναγίας της Αρμάτας, που κτίστηκε για να τιμήσει την Παναγία, η οποία το 1822, στις 8 Σεπτέμβρη –ημέρα των γενεθλίων της– βοήθησε τους Σπετσιώτες στη ναυμαχία με τον τουρκικό στόλο. Στο εσωτερικό της εκκλησίας αξίζει να δείτε τον πίνακα της ναυμαχίας, που ζωγράφισε το 1887 ο Ι. Κούτσης. Στον κήπο του κανονιοστασίου, χώρου ιστορικής μνήμης και αναψυχής, βρίσκεται το αναστηλωμένο κανονιοστάσιο του Χατζηγιάννη Μέξη και το πάρκο περιπάτου, το οποίο έχει διακοσμήσει με τα χάλκινα γλυπτά της η Ναταλία Μελά. Στο άκρο του Φαναριού και μπροστά στα ερείπια του παλιού φάρου του νησιού δεσπόζει ο ανδριάντας του πυρπολητή Κοσμά Μπαρμπάτση. «Γι’ αυτό έκανα κι εγώ άλλον ένα μύθο», λέει η Ναταλία Μελά. «Τη γοργόνα που κολυμπάει στο Αιγαίο και ρωτά τους καπετάνιους που το διασχίζουν: “Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;” Άμα ο ναυτικός δεν ξέρει την απάντηση “Ζει και βασιλεύει και τον κόσμο κυριεύει”, και πει πως πέθανε, η γοργόνα βουλιάζει το καράβι του. Άμα όμως πει τη σωστή, τότε καλοτάξιδο θα ’ναι το καράβι του».
Αυτοκίνητα δεν επιτρέπονται στο τυχερό αυτό νησί.
