Λαυρεωτική

Στη γη του αργυρούχου µολύβδου

Λαυρεωτική. Η γη όπου γεννήθηκε η τέχνη της μεταλλουργίας, όπου ο υπόγειος πλούτος γέννησε ιστορίες και σπουδαία επιτεύγματα, όπου χτυπούσε υπόκωφα η καρδιά της αθηναϊκής δημοκρατίας, όπου διανοίχθηκε στοά πριν 5200 χρόνια και όπου στέκει ακόμη το αρχαιότερο θέατρο του κόσμου. Σε αυτήν τη γη περπατάμε, αγγίζοντας για λίγο την ομορφιά και τη συλλογική της μνήμη ένα πρωινό, ζεστό, εκεί που η φύση περιμένει καρτερικά την καλοκαιρινή ανεμελιά.

Λαυρεωτική. Πετρόφυτη γη, ποτισμένη με ιδρώτα, αίμα και παράπονο, καθώς δούλεψαν μέσα σε αυτή χιλιάδες άνθρωποι σε δύσκολες έως και απάνθρωπες συνθήκες εργασίας, είτε από επιλογή, είτε από ανάγκη, είτε από σκλαβιά. «Αν καμιά φορά τύχει και βρεθείς στην πολιτεία των μεταλλείων, κοίταξε που σου λέω, τους ίδιους τους ανθρώπους, κοίταξε τα παιδιά. Και τότε ίσως πεις και εσύ από μέσα σου, πως έχω δίκιο, αν παραπονιέμαι. Κι αν σε ζηλεύω εσένα, που σε πιστεύω τυχερό στη ζωή. Βάλε όμως τα μάτια της καρδιάς σου και κοίταξε» γράφει στο μυθιστόρημά «Οι ξεριζωμένοι.» (Αθήνα, 1930), ο Β. Δασκαλάκης, εργαζόμενος στα μεταλλεία της Λαυρεωτικής. Με οδηγό τον γεωλόγο, κ. Μιχάλη Φίτρο, γέννημα θρέμμα του Λαυρίου, ακολουθούμε μια διαδρομή, πότε στον ήλιο, πλάι σε αλμυρόβρεχτα βράχια, πότε στις σκιές, σε κρυμμένα δασοσκεπή μονοπάτια, πότε πάλι σε χαλάσματα της βιομηχανικής πόλης, στις στοές, στα φρέατα, στα πλυντήρια, στις δεξαμενές. Πόση πληροφορία μπορεί να επεξεργαστεί ένας περιηγητής; Πόση ομορφιά μπορεί να αντέξει; Μπορεί να μετρηθεί η ομορφιά;

Η γέννηση των κοιτασμάτων

Στη θέση Αυλάκι ανακαλύπτουμε έναν μοναδικού κάλλους και σπουδαίας επιστημονικής αξίας γεώτοπο, καθώς εδώ οι δύο τεκτονικές ενότητες των πετρωμάτων του Λαυρίου και το γιγαντιαίο ρήγμα αποκόλλησης των >120km, που χωρίζει τα πετρώματα, έπαιξαν κομβικό ρόλο στην κοιτασματογένεση της λαυρεωτικής γης. Δώθε η θάλασσα αγκαλιάζει τον κοκκινόμαυρο βράχο και δημιουργεί ένα τοπίο με αντιθέσεις, άγριο και γλυκό, απόμακρο και προσιτό, φανερό και αθέατο. Είναι τόσο σημαντικός ο τόπος που πατάμε, μας λέει ο Μιχάλης, δείχνοντας μας το αποτύπωμα του ρήγματος, που θα έπρεπε να χαρακτηριστεί μνημείο της παγκόσμιας φυσικής κληρονομιάς. Συνεχίζοντας την εξερεύνησή μας, επισκεπτόμαστε το δεύτερο μεγαλύτερο μεταλλευτικό κέντρο της περιοχής στην Πλάκα, όπου τα μεταλλεία των θειούχων ορυκτών, σαν κρυμμένες φωλιές ανάμεσα σε θάμνους και πεύκα, γειτνιάζουν με τον οικισμό των εργατών και τις πρωτοπόρες μεταλλευτικές εγκαταστάσεις. Ο Μιχάλης μας δείχνει έναν άλλον λόφο, με αξιοσημείωτη παρουσία στο διάβα των αιώνων, τον γρανοδιορίτη της Πλάκας, την κύρια πηγή δηλαδή δημιουργίας της πολυποίκιλης κοιτασματογένεσης της Λαυρεωτικής. Δεν είναι λίγο να συνειδητοποιείς (και να βλέπεις) την αιτία κατάταξης της Λαυρεωτικής μεταξύ των πρώτων περιοχών στον πλανήτη σε αριθμό καταγεγραμμένων ορυκτών, καθώς μαθαίνεις, ότι από τα 5.468 ορυκτά που αναγνωρίζονται επισήμως σε παγκόσμιο επίπεδο από τη Διεθνή Ορυκτολογική Ένωση (IMA), τα 800 περίπου (ή το 14,6%) προέρχονται από τη γη του Λαυρίου.

Θορικό. Εκεί που ξεκίνησε η μεταλλευτική ιστορία

Λίγο πριν μπούμε στην πόλη του Λαυρίου, ένας λόφος, σαν πυραμίδα, μας καλωσορίζει, φωνάζοντας από μακριά τη μακραίωνη ιστορία της περιοχής, όπου έζησαν, δούλεψαν, ψυχαγωγήθηκαν και «αναπαύτηκαν» άνθρωποι πριν από πολλές χιλιάδες χρόνια. Δεν μπορεί να μην αιχμαλωτίσει το βλέμμα σου η κεραμιδί απόχρωση της πέτρας, που σε συνδυασμό με το μάρμαρο, τόσο στον λόφο όσο και στον αρχαίο οικισμό, φτιάχνουν μιαν απόκοσμη ατμόσφαιρα. Μια θαλασσινή αύρα χαϊδεύει τη δυνατή σιωπή του τόπου, απαλύνοντας τη σημερινή ερημιά, εκεί, που σε παλαιότερες εποχές μικρές ή μεγαλύτερες ιστορίες ανθρώπων δημιούργησαν την πρώτη τεχνολογική επανάσταση των Ελλήνων. Η μεταλλευτική ιστορία του Λαυρίου αρχίζει στο Θορικό, που αποτελεί μια από τις παλαιότερες βιομηχανικές περιοχές στον κόσμο. Η αρχαία πόλη εκτείνεται στα ριζά του λόφου Βελατούρι, προς την πεδιάδα και ανατολικά προς τη θάλασσα. Στον λόφο σώζονται ερείπια μυκηναϊκής ακρόπολης, θολωτοί τάφοι, οικισμός γεωμετρικής εποχής, ο ναός της Δήμητρας και της Κόρης, ο Ναός του Διονύσου, το Θέατρο και νότια της ορχήστρας αυτού, το νεκροταφείο. Το θέατρο του Θορικού, με το ιδιόμορφο ελλειψοειδές σχήμα, που στέκει περήφανο στη φυσική αμφιθεατρική πλαγιά στη νότια πλευρά του λόφου, κατασκευάστηκε πιθανώς στα τέλη του 6ου αι. π.Χ., ενώ επεκτάσεις στην ορχήστρα και τα διαζώματα πραγματοποιήθηκαν αργότερα (5ος και 4ος αι. π.Χ. αντιστοίχως). Φαίνεται, ότι η αύξηση της έντασης της μεταλλευτικής δραστηριότητας της περιοχής είχε ως αποτέλεσμα παρεμβάσεις στο θέατρο, ώστε να ικανοποιεί καλύτερα τις ανάγκες της κοινωνίας. Πράγματι, σπίτια, εργαστήρια και στοές γύρω από το θέατρο δείχνουν την πυκνότητα της κατοίκησης και την ποικιλία των δραστηριοτήτων των αρχαίων κατοίκων του Θορικού. Περπατάμε και φανταζόμαστε, άνδρες-δούλους να μεταφέρουν μεταλλεύματα, άνδρες-επιχειρηματίες να δίδουν οδηγίες ή να επιβλέπουν τις εργασίες, παιδιά και γυναίκες στις οικίες ή στο ιερό να προσφέρουν αναθήματα στο Διόνυσο, όπως και θεατές να παρακολουθούν αρχαία τραγωδία υπό το φως ενός καλοκαιρινού φεγγαριού. Παρατηρώντας, τριγύρω, στις πέτρες και τα μάρμαρα, δυο πράγματα μας καταπλήττουν. Νοτιοδυτικά της ορχήστρας, σώζονται χαράγματα με σύμβολα αλλά και περιγράμματα αρχαίων χεριών και πατουσών, ενώ πάνω ακριβώς από το άνοιγμα του αρχαίου μεταλλείου φαίνεται το χάραγμα του τοπογραφικού της στοάς του.

Η μεταλλευτική ιστορία του Λαυρίου αρχίζει στο Θορικό, το οποίο αποτελεί μια από τις παλαιότερες βιομηχανικές περιοχές στον κόσμο.

Γεώτοπος στη θέση "Αυλάκι".
Είσοδος σήραγγας του πρώτου βιομηχανικού σιδηρόδρομου της χώρας. Θέση Άγιος Κωνσταντίνος.
Αρχαιολογικός χώρος Θορικού.
Κατάλοιπα του κτιρίου "Παρόν", που λειτουργούσε ως θυρωρείο στην κύρια στοά καθόδου. Θέση Άγιος Κωνσταντίνος.

"Ο άνθρωπος συνηθίζει σιγά-σιγά και στα χειρότερα πράγματα... Χώνεται με τη λάμπα, με τον δυναμίτη και με τον λοστό στα σπλάχνα της γης, βαθιά στα σπλάχνα της γης και τα τρυπάει..."

Σύνδεση με Αθηναϊκή Δημοκρατία

Στον Άγιο Κωνσταντίνο, τη Σούριζα, το Δημολιάκι, γινόμαστε παρατηρητές εκσκαφών, στοών, φρεάτων κ.ά., που μας επιτρέπουν να υποψιαστούμε το μεγαλείο της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας στο πεδίο της μεταλλευτικής και μεταλλουργικής τέχνης. Σε αυτόν τον τόπο, όπου χιλιάδες άνθρωποι, δούλοι στην αρχαιότητα και εργάτες στη σύγχρονη εποχή, έγραψαν την ιστορία του μόχθου τους, αισθανόμαστε, ότι τα ορυκτά και οι εκβολάδες είναι συσσωρευτές του ανθρώπινου κόπου, του ανθρώπινου ιδρώτα. Από την άλλη, τα κατάλοιπα των αρχαίων πλυντηρίων (κατασκευές κτιστές ή λαξευμένες στον βράχο) που παραμένουν σχεδόν άθικτα από το χρόνο, μας βοηθούν, αφενός στην κατανόηση της διεργασίας του εμπλουτισμού του μεταλλεύματος, ώστε αυτό να καθαριστεί και να γίνει επεξεργάσιμο στην επόμενη φάση του διαχωρισμού (του αργύρου από το μόλυβδο) και αφετέρου στη συνειδητοποίηση της σύνθετης οικονομικής διεργασίας, με επίκεντρο τα μεταλλεία, η οποία αναπτύχθηκε την αρχαία εποχή. Τα μεταλλεία, η παραγωγή των οποίων ως τις παραμονές των Περσικών πολέμων ήταν περιορισμένη, ανήκαν στην πόλη των Αθηνών, η οποία τα νοίκιαζε σε ιδιώτες. Το 483 π.Χ. εντοπίζονται τα πλούσια κοιτάσματα της Μαρώνειας (σημερινή Καμάριζα ή Άγιος Κωνσταντίνος), δίδοντας σημαντικά έσοδα από την εξαγωγή του αργύρου. Γύρω στο 480 π.Χ. με προτροπη του Θεμιστοκλή ψηφίστηκε ο περίφημος Ναυτικός Νόμος. Σύμφωνα με αυτόν, οι Αθηναίοι έπρεπε να παραχωρήσουν το μερίδιο τους από τα έσοδα των μεταλλέιων στην πολιτεία για τη ναυπήγηση στόλου, ο οποίος νίκησε τους Πέρσες στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Αναστοχαζόμενοι τη σημασία της ιστορικής αυτής αλήθειας, ψιθυρίζουμε «ευχαριστούμε» στους αρχαίους μεταλλευτές της Μαρώνειας.

Το Νεότερο Μεταλλευτικό Λαύριο

Στοιβαγμένες εκβολάδες ή πλυνήτες βρίσκεις εδώ και εκεί, ακόμη και σήμερα στο Λαύριο ή στον Εθνικό Δρυμό, ως αποδείξεις της ύπαρξης των αρχαίων ή νεότερων ορυχείων, τα οποία εγκαταλελειμμένα στη λήθη προσμένουν τους τολμηρούς επισκέπτες. Κάπως έτσι ανακάλυψε και ο ορυκτολόγος Ανδρέας Κορδέλας τη δυναμική της περιοχής, που μετά από μια αναγνωριστική επίσκεψη, το 1860, εκκίνησε τη συζήτηση για τα αρχαία μεταλλευτικά συγκροτήματα και πρότεινε την αξιοποίηση των σκωριών. Με αφετηρία εκείνη τη χρονιά και κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα σημειώνεται η βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας, υπό την καθοδήγηση των αρχαίων πατημάτων των πρώτων μεταλλευτών του τόπου, καθώς η οικονομική δραστηριότητα εκκινείται με την αξιοποίηση των αρχαίων σκωριών και εκβολάδων ή νέων εξορύξεων στα χνάρια των αρχαίων στοών, οι οποίες και επεκτείνονται. Η Καμάριζα υπήρξε ο πυρήνας της βιομηχανικής δραστηριότητας και στις νεότερες εποχές. Πλησιάζοντας την κύρια στοά εισόδου, 200 περίπου μέτρα από το κεντρικό φρέαρ εξόδου του μεταλλεύματος, παρατηρούμε ότι είναι επικλινής και λαξευμένη στον φυσικό βράχο. Στην καθοδική πορεία, μέχρι να ενωθεί με το κεντρικό φρέαρ, εντοπίζονται μεταλλευτικές εργασίες της αρχαιότητας και των νεότερων χρόνων. Για την καταμέτρηση του εργατικού δυναμικού πριν την είσοδο στην κύρια στοά και για την αποθήκευση μικρών εργαλείων κατασκευάστηκε ένα κτίριο-θυρωρείο, το οποίο ονομαζόταν από τους εργάτες και «Παρόν» λόγω ακριβώς της χρήσης του. «…Το καμπανάκι χτυπάει, ο γραμματικός διαβάζει ένα-ένα τα ονόματα και γράφει – παρών, απών, ασθενής – ο κατάλογος τελειώνει και ο επιστάτης φέρνει το κλειδί κι ανοίγει το κάγκελο...» διαβάζουμε στους «Ξεριζωμένους» του Β. Δασκαλάκη. Πως ένιωθε ο εργάτης καθώς περπατούσε σκυφτός στο εσωτερικό της στοάς, αξημέρωτα, με ένα φανάρι στο χέρι, ξεκινώντας τη βάρδια ή τελειώνοντάς την, αργά το βράδυ; Ποιές οι σκέψεις του, ποιές οι ελπίδες, ποιά τα κουράγια του, ακούγοντας τις σειρήνες του μεροκάματου; «…Ο άνθρωπος συνηθίζει σιγά σιγά και στα χειρότερα πράματα… Χώνεται με τη λάμπα, με τον δυναμίτη και με τον λοστό στα σπλάχνα της γης, βαθιά στα σπλάχνα της γης και τα τρυπάει. Ένα βρακί αντέχει μονάχα να φορεί μέσα σ’ εκείνη την κουφόβραση που κι η ανάσα του κόβεται απ’ τους κακούς αχνούς και απ’ τους μπουχούς του δυναμίτη και του μεταλλείου…» Οι διηγήσεις του Β. Δασκαλάκη είναι συγκλονιστικές. Σταδιακά, η πρώτη μεταλλουργική βιομηχανία με καμίνους τύπου καστιλλάνου, μικρά πλυντήρια και μηχανουργεία δημιουργείται και υποβοηθείται με έργα υποδομών (σήραγγες, σιδηροδρομική γραμμή, δρόμοι, ηλεκτροδότηση) και επικοινωνιών (τηλεφωνική σύνδεση Καμάριζας με Λαύριο). Στον Άγιο Κωνσταντίνο περνώντας από τη σιδηροδρομική σήραγγα ή περπατώντας κάτω από τη γέφυρα φόρτωσης του μεταλλεύματος από τα σπλάχνα της γης στα βαγόνια του σιδηρόδρομου, φανταζόμαστε τον Α. Κορδέλλα να περιγράφει την εμπειρία του, όντας καθήμενος στην ατμήλατη μηχανή. «Ιστάμενος επί της ατμομηχανής και βλέπων την ιλλιγιώδη ταχύτητα, μεθ ‘ ης κατηρχόμεθα, συνεκινήθην τα μέγιστα, σκεπτόμενος κατ’ εμαυτόν την επελθούσαν των πραγμάτων μεταβολήν. Προ ολίγων έτι ετών, διηρχόμην, επί ημιόνου καθήμενος, τας αγρίας καλλονής μέρη, εν οις εβίουν αγριόχοιροι και πειραταί. Και ιδού, σήμερον, βλέπω τελούμενον εν μέγα εκπολιτιστικόν έργον, συνεπιφέρον πραγματκήν πρόοδο της ελληνικής βιομηχανίας της πατρίδος ημών.» Σήμερα, τα κτίρια-απομεινάρια της βιομηχανικής δραστηριότητας, όπως το ατμήλατο μεταλοπλύσι, οι μηχανές σύνθλιψης, οι οικίες των εργατών και των μηχανικών, η Γαλλική Σκάλα, το ίδιο το λιμάνι, προσδίδουν ένα ιδιαίτερο χρώμα στην πόλη του Λαυρίου. Ιριδίζουσες, γήινες και μπλε αποχρώσεις από τις προσλαμβάνουσες της βόλτας μας δημιουργούν ένα μωσαϊκό συναισθημάτων, χαράγματα στη ψυχή μας. Γίναμε πλουσιότεροι.

«Δουλέψαμε σκληρά, άντρες, γυναίκες, παιδιά, εδώ στα μεταλλεία της Καμάριζας, πολλοί σκοτώθηκαν μέσα στις γαλαρίες, νέοι, αγωνιστήκαμε για το δίκιο μας» (Επιγραφή στο μνημείο «το άγαλμα του μεταλλωρύχου», έργο του γλύπτη Κώστα Γεωργίου, στην Καμάριζα)

Χάραγμα τοπογραφικού στοάς αρχαίου ορυχείου στο Θορικό.
Βαγονέτο μεταφοράς του μεταλλεύματος.
Κατάλοιπα του κτιρίου "Παρόν".

«Δουλέψαμε σκληρά, άντρες, γυναίκες, παιδιά, εδώ στα μεταλλεία της Καμάριζας, πολλοί σκοτώθηκαν μέσα στις γαλαρίες, νέοι, αγωνιστήκαμε για το δίκιο μας» (Επιγραφή στο μνημείο «το άγαλμα του μεταλλωρύχου», έργο του γλύπτη Κώστα Γεωργίου, στην Καμάριζα)

Προτάσεις

info's

Αξίζει μια επίσκεψη στο Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου και το Ορυκτολογικό Μουσείο, όπου φιλοξενούνται οι μοναδικοί θησαυροί, που μεγαλόψυχα δώρισε η Λαυρεωτική γη.

Η Ιωάννα Γάλλου είναι διευθύντρια της ΚΕΔΡΟΣ Travel. Μιας νέας, καινοτόμου εταιρίας στον χώρο του ταξιδιού. Πρωτότυπες θεματικές ξεναγήσεις, εντός και εκτός Αττικής, μας συστήνουν με άγνωστες πτυχές γνωστών μας προορισμών. Οργανωμένη ξενάγηση από την ΚΕΔΡΟΣ Travel, αυτή τη φορά στο Βιομηχανικό Λαύριο, θα πραγματοποιηθεί στις 14 Ιουλίου 2019. Αναλυτικό πρόγραμμα όλων των περιηγήσεων: www.kedrostravel.com και www.facebook.com/kedrostraveling. Περισσότερες πληροφορίες, τηλ: 210 9944909, email: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε..

Θα το βρείτε στο

τεύχος 122

0
Shares

Σας αρέσει το site μας?

Ακολουθήστε μας στα social και δεν θα το μετανιώσετε...

0
Shares