Αμφίκλεια

Η αυθεντική του Παρνασσού

Τι κι αν στο πέρασμα των χρόνων άλλαξε τόσα ονόματα, «το…Δαδί μας», την αποκαλούν οι ντόπιοι, σεβάσμια και χαμηλόφωνα, όπως ταιριάζει σ' ένα εύθραυστο στολίδι. Και ήταν η ονομασία αυτή, που τη συντρόφευε επί Τουρκοκρατίας, τότε που οι γενναίοι οπλαρχηγοί με μόνο πόθο την απελευθέρωση της πατρίδας έκαναν τα σινιάλα τους μέσα από πύρινες δάδες. Μια τέτοια φλόγα, άσβεστη, ζεσταίνει ακόμη το βλέμμα των Δαδιωτών, που σαν ενέργεια ρέει στην καρδιά και τη γεμίζει δύναμη περίσσεια και πείσμα, για ν' αγωνιστούν και αυτοί με τη σειρά τους, για μια παράδοση παρούσα στο σύγχρονό πλέον «δαδί» τους, την Αμφίκλεια.


Στην εκπνοή του Φθινοπώρου, τα Εισόδια της Θεοτόκου γίνονται η αφορμή μιας ιδιαίτερης γιορτής σε αυτό το γραφικό χωριό του Παρνασσού. Είμαστε ήδη εκεί, στην κάτω πλατεία της Αμφίκλειας, το πιο κεντρικό σημείο, όπου συγκεντρώνονται τα περισσότερα καφέ κι εστιατόρια. Πίσω από τον ψηλό πλάτανο και την προτομή του Δαδιώτη πρωθυπουργού Αθανασίου Ευταξία, επιβάλλεται μεγαλοπρεπώς το πνευματικό και πολιτιστικό κτίριο, στο οποίο βρίσκεται και το μονοθεματικό Μουσείο Άρτου. Μοναδικό στην Ελλάδα, αφού η επιμέλεια και η τεκμηρίωσή του πραγματοποιήθηκε εξ ολοκλήρου από το Κέντρο Ερεύνης και Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών. Σε αυτόν τον ζεστό χώρο, ο λαογραφικός σύλλογος Δαδιώτικη Εστία στεγάζει από το 2013 την τριήμερη έκθεση ψωμιού, που πρωτοξεκίνησε το 1985 και καθιερώθηκε να πραγματοποιείται ανά δύο χρόνια. Ήδη από την αρχαιότητα, ο άρτος κρύβει πίσω του πάντα έναν θεό, αφού δεν αντιμετωπίζεται αποκλειστικά ως τροφή επιβίωσης αλλά ως η ιερότερη τροφή που οδηγεί στην κατανόηση της ουσίας της ύπαρξης. Η γη, ως μάνα στοργική, κυοφορεί στα σπλάχνα της τον σπόρο. Τον μεγαλώνει φυσικά και με θεϊκή φροντίδα, για να τον χαρίσει απλόχερα στο άλλο της παιδί, τον άνθρωπο. Και όλο αυτό, επαναλαμβάνεται στον αέναο κύκλο της ζωής και του χρόνου, με το ψωμί να κατέχει περίοπτη θέση. Αυτό το γνωρίζουν καλύτερα απ' όλους οι Δαδιώτες και μαζί με την Παναγιά τιμούν τη σπορά και τη γη, τον ανθρώπινο μόχθο και εν τέλει την ίδια τη ζωή. Στην κατάμεστη αίθουσα του μουσείου, τα βρώσιμα κομψοτεχνήματα, μοναδικά εκθέματα, αναδύουν στον χώρο τα γλυκά αρώματα της κανέλας, του γαρύφαλλου και του κόλιαντρου. Οι πολυτάλαντες νοικοκυρές αποδεικνύονται εξαιρετικές γλύπτριες, έτσι που έχουν φιλοτεχνήσει τις πρεβέντες τους, δηλαδή τα μεγάλα ψωμιά που συνόδευαν παραδόσεις και τελετουργικά. Ο γάμος λοιπόν, θέλει τη δική του πρεβέντα κεντημένη με ρόδα για έρωτα παντοτινό ή σταφύλια για γονιμότητα. Μα και το σπιτικό θέλει τη δική του πρεβέντα με τον Οικουρό Όφι, που ζωντανός, θέλει να ξεπηδήσει από την καλοψημένη ζύμη, μόνο που ο δαίμονας αυτός είναι καλός, αφού προφυλάσσει από το κακό το μάτι. Όπως η γέννηση, η βάπτιση, ο θάνατος και οι γιορτές, έτσι και οι πρέβεντες, ίδιες μα και ξεχωριστές κάθε φορά. Τα χρόνια τα παλιά, στη σύστασή τους έκρυβαν μια δόση ανισότητας ανάλογα με την οικονομική κατάσταση της οικογένειας. Έτσι, ο πλούσιος τη μέλωνε, ο μεσαίος την άχνιζε και ο φτωχός τη γλύκιζε ταπεινά με λίγη ζαχαρούλα. Κι όμως ασήμαντη η διαφορά αυτή, αφού πάντα καμωνόταν με αγάπη και ιδιαίτερη τεχνική και αποτελούσε το πιο γευστικό κάλεσμα, το οποίο συχνά δεν καταναλώνοταν αλλά ως κάδρο κοσμούσε τα σπιτικά.

Η μονή Δαδιού έπαιξε και ιστορικό ρόλο στον απελευθερωτικό αγώνα, αφού υπήρξε το ορμητήριο του Οδυσσέα Ανδρούτσου και καταφύγιο για πολλούς.

Ο Ι. Ναός της Αγίας Ιερουσαλήμ στον βράχο του Παρνασσού.
Ανατολή στον λόφο του Πύργου λίγο έξω από το Δαδί.
Άποψη του χωριού.
Κτηνοτροφία στον κάμπο του ποταμού Κηφισού.

Οι πολυτάλαντες νοικοκυρές αποδεικνύουν εξαιρετικές γλύπτριες, έτσι που έχουν φιλοτεχνήσει τις πρεβέντες τους, δηλαδή τα μεγάλα ψωμιά που συνόδευαν παραδόσεις και τελετουργικά.

Η πιο όμορφη όμως πρεβέντα της έκθεσης σήμερα είναι τοποθετημένη κάτω απ' την ολάνθιστη εικόνα της Παναγιάς Μεσοσπορίτισσας και φέρει ανάγλυφη παράσταση γεωργού με ζώο, που οργώνει. Τα Εισόδια είναι η περίοδος της μέσης της σποράς, γι' αυτό και οι γεωργοί τη ζύμωναν αυτήν την εποχή και την τελείωναν γράφοντας χαρακτηριστικά πάνω της «τομ'σόφαγα, τομ'σό'σπειρα, τομ'σό 'χω στην κοφνίδα». Με ευλογία και προσευχή του ιερέα για την αίσια έκβαση μιας καλής σοδειάς οι αγρότες την έπαιρναν και τη γεύονταν σπίτι τους. Τα κεράσματα δεν περιορίζονται στα ψωμιά αλλά υπάρχουν κουλούρες, γλυκά και πίτες αλμυρές και προς τέρψη όλων των αισθήσεων, η έκθεση συμπληρώνεται με τα πολύχρωμα, ευφάνταστα σε σχηματικά μοτίβα και απαλά σαν χάδι, δαδιώτικα υφαντά γιατί εκτός των άλλων, η παραγωγή βαμβακιού της περιοχής μετέτρεψε τις νοικοκυρές και σε ζηλευτές υφάντρες. Τα εκθέματα συνεχίζονται στον επάνω όροφο του πολιτιστικού κέντρου, όπου υπάρχει μια μόνιμη έκθεση ψωμιού με εικόνες, από τη σπορά έως την παραγωγή, με γεωργικά εξαρτήματα και παλιούς φούρνους. Σε μια άλλη αίθουσα, ο χρόνος κρύβει ξεχασμένα διαμαντάκια. Πρόκειται για το μουσείο των επαγγελμάτων. Η ξεχαρβαλωμένη καρέκλα του κουρέα και τα σκουριασμένα σχεδόν πρωτόγονα σύνεργα αντανακλούν την παλιά τους λάμψη στον ξεθωριασμένο καθρέπτη. Το σκούρο φωτογραφικό κουτί, μάταια σκοτίζεται να φέρει στη μνήμη του την τελευταία εικόνα, που απαθανάτισε. Απέναντι, παραταγμένα τα καλαπόδια συνταξιοδοτήθηκαν, αφού τα χέρια του υποδηματοποιού σώπασαν πια. Κι όμως πόσα και πόσα παπούτσια έκανε, για ν' ανεβαίνουν ασφαλώς οι ντόπιοι τα γλιστερά πέτρινα σοκάκια του χωριού. Ξέχωρα, σε άλλη αίθουσα, η ωριμότητα εγκλωβίζεται χρωματικά στα υπερμεγέθη και σκουρόχρωμα πορτρέτα της οικογένειας του πολιτικού Ευταξία. Η ισχύς της συνοψίζεται στα όπλα, που παρατίθενται σε μια σπάνια συλλογή πίσω από την κλειστή βιτρίνα.

Μονή Δαδιού

Λίγο έξω από το χωριό, σ' ένα καταπράσινο τοπίο μέσα σε πεύκα και γαύρους βρίσκεται η ιερά μονή Δαδιού, η οποία είναι αφιερωμένη στην Παναγία τη Γαυριώτισσα και γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Επισκέψιμη και φιλόξενη ανοίγει την πύλη της για κάθε πιστό. Όσο περιμένω να μπω στην εκκλησιά, χαζεύω τον λωτό, τον καρπό της λησμονιάς, που όλο και ψηλώνει, ενώ φύλλα πορφυρά ματώνουν το προαύλιο. Οι μοναχές, καλοσυνάτες, μας συντροφεύουν στο εσωτερικό της εκκλησιάς, η οποία διαθέτει ανυπέρβλητης ομορφιάς τοιχογραφίες. Εκεί βρίσκεται και η θαυματουργή εικόνα της Παναγιάς, που βρέθηκε από έναν βοσκό κοντά σε τρεχούμενο νερό λίγο πιο έξω από τη μονή. Σήμερα το νερό είναι αγίασμα, που καθαρίζει τις αγνές ψυχές. Η μονή έπαιξε και ιστορικό ρόλο στον απελευθερωτικό αγώνα, αφού υπήρξε το ορμητήριο του Οδυσσέα Ανδρούτσου και καταφύγιο για πολλούς Έλληνες, μεταξύ των οποίων και γυναικόπαιδα, που δυστυχώς όμως βρήκαν τραγικό τέλος από τους Τούρκους.

Ένα μικρό έργο τέχνης από αλεύρι αλάτι και νερό.
Τα χρώματα της φύσης πλημμυρίζουν τις αυλές των αρχοντικών του Δαδιού.
Ποδηλασία στις πλαγιές του Παρνασσού.
Πέτρινη τοξωτή γέφυρα στον ποταμό Κηφισό.

Ο Παρνασσός, το Χέι και το γιγάντιο κοντοσούβλι

Το σπουδαιότερο πλεονέκτημα της Αμφίκλειας είναι, ότι πρόκειται για το πιο κοντινό χωριό στο χιονοδρομικό κέντρο του Παρνασσού. Σε μόλις 17 χιλιόμετρα βρίσκεσαι στη δημοφιλή Φτερόλακκα, όπου μικροί και μεγάλοι ξετρελαίνονται με τα παιχνίδια στο χιόνι. Στον δρόμο για το χιονοδρομικό, δυο ποδηλάτες σηματοδοτούν μια απαραίτητη στάση. Είναι το σημείο, όπου η θέα ξεμακραίνει απρόσκοπτα μέχρι τον πελώριο δωρικό βράχο, που σαν άλλη αετοφωλιά φυλάει στην αγκάλη του, σε υψόμετρο 850μ, την Αγία Ιερουσαλήμ. Φημολογείται ότι υπήρξε το καραούλι του Ανδρούτσου. Σήμερα, ο καθένας μπορεί να επισκεφτεί τον ναό, ακολουθώντας το μονοπάτι, που ξεκινά από το εσωτερικό του χωριού και σε οδηγεί μέσα από την χαράδρα του Κεραμιδίου. Η διαδρομή χαρακτηρίζεται μέσης δυσκολίας και η θέα αποζημιώνει τον περιπατητή. Και πώς να μη μιλάμε για περιπάτους, αφού όλο το μέρος αποτελεί πηγή καθαρού οξυγόνου. Δεν είναι τυχαίο, πως τους καλοκαιρινούς μήνες λειτουργούν κατασκηνώσεις. Κάποτε λειτουργούσε περιφραγμένο καταφύγιο ζώων, μόνο που η φωτιά άφησε άγονο έδαφος και αφιλόξενο περιβάλλον. Τώρα πια, η βλάστηση έχει επανέλθει και το μέρος είναι πρόσφορο για αθλητικές δραστηριότητες. Έτσι κάθε άνοιξη κοντά στο Πάσχα διοργανώνεται αγώνας ανάβασης με ελεύθερη συμμετοχή. Κοντά στη μακρά παράδοση των Αποκρεών με το «Χέι», τη μεγάλη φωτιά στην πλατεία που έχει διονυσιακές καταβολές, πρόσφατα, ήρθε να προστεθεί και ένα νέο γαστριμαργικό έθιμο που συλλέγει πλήθος κόσμου. Πρόκειται για το 120 μέτρων κοντοσούβλι…καθόλου κοντό, που στήνεται στην κάτω πλατεία. Κι εδώ που τα λέμε ποιος μπορεί ν' αντισταθεί στα φημισμένα σε γεύση και ποιότητα κτηνοτροφικά προϊόντα της Αμφίκλειας;

Τελευταίος σταθμός

Τελευταίος σταθμός, ο παλιός σιδηροδρομικός σταθμός της Αμφίκλειας, που αν και η νέα ταχεία για Θεσσαλονίκη τον έπαυσε για λίγο, σήμερα επαναλειτουργεί κάνοντας δύο στάσεις, εξυπηρετώντας όλα τα χωριά της περιοχής. Το σκηνικό, με τα παλιά βαγόνια να στοιχειώνουν με χρώμα και σκουριά τον χειμώνα, αποτελεί από μόνο του ένα τουριστικό αξιοθέατο. Πολύ κοντά του, στην περιοχή Άνω Καλύβια, απλώνεται η πεδιάδα του ποταμού Κηφισού. Κάποτε στέκονταν αγέρωχοι 15 μύλοι. Σήμερα μόνο ένα τοξωτό γεφύρι κάτω από τις ατελείωτες ασημένιες γραμμές του τρένου, φαντάζει παραμυθένιο. Καθώς βυθίζομαι στη λασπουριά του κάμπου, πίσω απ' την ομίχλη των νεφών, πέρα απ' το διάφανο της βροχής κι ανάμεσα στο πυκνό χορτάρι, ξεπροβάλλει ένας βοσκός με το κοπάδι του. Πρώτα πρώτα, τα σκυλιά να μας εμπιστευτούν και ξάφνου όλο το τοπίο μεταμορφώνεται αγγελοπουλικά. Το σφύριγμα ενός παλιού τρένου σπάει τη θανατερή σιωπή και η ταχεία της ιστορίας φρενάρει μπροστά μας. Στάση παρόν. Το παρελθόν παρακαλείται προς αποβίβαση. Χαιρετισμός με τη διαχρονική μορφή του βοσκού και στο πρόσωπό του βλέπω τον περιθωριακό φιλόσοφο του σήμερα. Αυτόν που με το κεφάλι ψηλά, όσο η γη τρέφει τα ζωντανά, κλώθει τις σκέψεις του με τα σύννεφα τ' ουρανού, σε ευθύ διάλογο με τον Θεό. Είναι ο παλιός Δαδιώτης που κουβαλάει στην κάπα του μοναδικό εφόδιο την παράδοση του τόπου του, γιατί ξέρει καλά πως στα μέρη του μονάχα σαν κοιτάς πίσω μπορείς και πας μπροστά και μιας και οι γιορτές πλησιάζουν, δαδιώτικα και τσοπάνικα θα ευχηθώ μαζί του, σπάζοντας ένα ρόδι στη στάνη «όσα σπυριά, τόσα αρνιά, τόσα καλά…»

 

Το εκκλησάκι του Αγ. Ιωάννη στην Περδικόβρυση.
Το παρεκκλήσι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος εντός της Ι. Μονής Δαδιού.
Ο σιδηροδρομικός σταθμός της Αμφίκλειας.

Προτάσεις

info's

Στο παντοπωλείο Το Κελάρι του Παρνασσού θα αγοράσετε βιολογικά τυριά, φέτα και κεφαλογραβιέρα με βότανα του τυροκόμου Ευθύμη Θάνου, βιολογικά προϊόντα και γλυκά από το εργαστήρι ζαχαροπλαστικής. Τηλ.: 22340 22334. Στο Κούκος Cafe, στην κεντρική πλατεία, απολαμβάνεις τον καφέ ή το ποτό σου παρέα με βάφλες, γλυκά κι ωραίες μουσικές μέσα στο όμορφο περιβάλλον με το τζάκι και τις τζαμαρίες – γιγάντια κάδρα με θέα τις κεραμοσκεπές του χωριού. Τηλ.: 22340 22504, κ. Ηλίας Πήλιουρας. Ευχαριστούμε θερμά την Κοινότητα Αμφίκλειας, τον λαογραφικό σύλλογο Δαδιώτικη Εστία και τη Δαδιώτισσα, κυρία Μαίρη Κουτσερή-Σεφερλή, για τη φιλοξενία και την πολύτιμη συμπαράστασή τους στην πραγματοποίηση του ρεπορτάζ.

Θα το βρείτε στο

τεύχος 124

0
Shares

Σας αρέσει το site μας?

Ακολουθήστε μας στα social και δεν θα το μετανιώσετε...

0
Shares