Δεν θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερος τίτλος που να περιγράφει με δυο λέξεις την ουσία αυτού του τόπου. Ιερά νήσος, νησί της αποκάλυψης, Ιερουσαλήμ του Αιγαίου κι ένα από τα πιο σημαντικά προσκυνήματα στην Ευρώπη. Νησί που επιπλέον φημίζεται για τους επώνυμους λάτρεις του – καλλιτέχνες διεθνούς βεληνεκούς, που το επισκέπτονται κάθε χρόνο. Ένας τόπος έμπνευσης και δημιουργίας, αληθινή πόρτα στο φως – από τι άραγε να απαρτίζεται το Θείο;
Ξημέρωμα του Ευαγγελισμού
Ξημέρωμα του Ευαγγελισμού και ο κόσμος οδεύει προς τη Μονή Ευαγγελίστριας, ένα από τα τέσσερα μοναστήρια του νησιού. Παιδιά και μεγάλοι ντυμένοι με τις παραδοσιακές τους φορεσιές κατακλύζουν τα στενάκια του οικισμού. Το ραντεβού δίνεται έπειτα στην πλατεία της Σκάλας με τα παραδοσιακά καφενεία, τους φούρνους, τα ζαχαροπλαστεία και τα λιτά μικρομάγαζα. Κι ενώ η Χώρα αποτελεί την επίσημη πρωτεύουσα του νησιού, το κέντρο του στην πραγματικότητα είναι ο οικισμός της Σκάλας στο λιμάνι. Μια βόλτα στα κατάλευκα στενά της σε αποζημιώνει: πεντακάθαρα, ασβεστωμένα, με σκαλοπάτια και υπέροχες χρωματιστές πόρτες σε φέρνουν κοντά σε μια ομορφιά ανεπιτήδευτη, που τείνει να σπανίζει. Μεσημεριανό τσιπουράκι με επικούρειο μεζέ στον παραδοσιακό καφενέ «Plazza» της πλατείας – να μοσχοβολήσει Αιγαίο κι έτοιμοι για αναχώρηση. Όλοι οι δρόμοι περνούν άλλωστε απ’ τη Σκάλα… όπως θα πει εύστοχα η Χριστίνα ξεδιπλώνοντας τον χάρτη. Λιλιπούτειο το νησί, μόλις 34 χιλιόμετρα απ’ άκρη σ’ άκρη, με τρεις οικισμούς όλους κι όλους – και όμως είχε τόσο πολλά να μας διηγηθεί…
«Την Πάτμο δεν τη διαλέγεις, σε διαλέγει!»
Οι άνθρωποι της Πάτμου
Όμορφοι και φωτεινοί οι άνθρωποι της Πάτμου, το διαπιστώνεις από την πρώτη στιγμή που πατάς το πόδι σου στο νησί. Γι’ αυτό και τίποτα δεν θα ήταν το ίδιο, αν δεν έπεφτε στον δρόμο μας ο πολυπράγμων κ. Γεώργιος Καμίτσης, που είναι ίσως η ψυχή του νησιού. Ένας υπερδραστήριος άνθρωπος με σπάνια αγάπη και όραμα για τον τόπο του, ο οποίος θα μας μυήσει σε μια αθέατη για τον μαζικό τουρισμό όψη του τόπου: τις προσωπικότητές του. Άνθρωποι που γίνονται μονομιάς αιτία να αγαπήσεις τούτο το νησί. Εκτός από την ανακύκλωση, τη μουσική, τις καταδύσεις και τόσα άλλα, ο Γιώργος είναι κατά βάση ξυλουργός κι ένας από τους ελάχιστους μυλομαραγκούς στην Ελλάδα. Είναι ο άνθρωπος που επιμελήθηκε όλες τις ξυλουργικές κατασκευές των ανεμόμυλων. Στολίδι του τοπίου και αναπόσπαστο κομμάτι της πρωτοβιομηχανικής εποχής του τόπου, οι αναπαλαιωμένοι ανεμόμυλοι ήταν ένα φιλόδοξο σχέδιο που το 2012 βραβεύτηκε από τη Europa Nostra ως έργο συντήρησης της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς. Εδώ θα σας ξεναγήσει εθελοντικά η Corinne Bodmer, μια Ελβετίδα ιστιοπλόος και μητέρα, που η σύντομη παραμονή της στην Πάτμο πριν από 22 καλοκαίρια την έκανε να την επιλέξει τελικά ως τόπο διαμονής της. Και όπως διαπιστώσαμε στη συνέχεια, δεν ήταν η μοναδική... «Όταν ανοίγουν τα πανιά τους και λειτουργούν το καλοκαίρι, το θέαμα είναι απερίγραπτο, σαν από άλλη εποχή…» θα πει η Corinne. Η ιδέα αλλά και η βασική χρηματοδότηση του έργου έγινε από τον Ελβετό Charles Pictet, έναν τραπεζίτη, θαλασσοπόρο και φίλο του νησιού, που θέλησε να κάνει ένα δώρο στην Πάτμο. Όπως και έγινε. Στη χρηματοδότηση μετείχαν επίσης το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και άλλοι Έλληνες και Ελβετοί χορηγοί, και το καλοκαίρι του 2010 οι μύλοι τέθηκαν σε λειτουργία. Είναι ένα ακόμη ζωντανό μουσείο του νησιού, όπου θα δει κανείς την παραγωγή αλευριού με τις παραδοσιακές μυλόπετρες. Με τον τρόπο αυτό οι σπόροι του σιταριού κρατάνε το φύτρο τους, το συστατικό που δίνει με φυσικό τρόπο όλα τα θρεπτικά στοιχεία αλλά και τη νοστιμιά στο αλεύρι – κάτι που δεν συμβαίνει στις μεγάλες βιομηχανίες. «Το ψωμί, που υπήρξε η βάση της ανθρώπινης διατροφής ανά τους αιώνες, σήμερα το αποφεύγουμε εξαιτίας αυτού του γεγονότος…» θα σημειώσει η Corinne, σχολιάζοντας πως οι εταιρείες αναγκάζονται να προσθέτουν με χημικό τρόπο τη νοστιμιά που χάθηκε από το ψωμί μας… Τόπος πνευματικότητας και έμπνευσης αυτό το νησί, άρα δεν είναι καθόλου τυχαίο πως οι τέχνες και ο πολιτισμός εδώ ανθούν. Κάτω στη Σκάλα ο κ. Δαμιανός Μπαχάς όλο τον χειμώνα κατασκευάζει χειροποίητα μαχαίρια από ξύλο, μέταλλο, φίλντισι και άλλα υλικά. Κομμάτια μοναδικά, που τα αγοράζουν πολλοί συλλέκτες ανά τον κόσμο. Θα τον βρείτε στο μαγαζάκι του στη Σκάλα, ένα κλειδαράδικο με χρώματα και σιδηρικά. Αυτοδίδακτος μαραγκός και οργανοποιός είναι ο πατέρας του, ο κ. Αντώνης Μπαχάς, μια πολυσχιδής προσωπικότητα την οποία αξίζει να γνωρίσει κανείς και για τις ιστορίες που έχει να διηγηθεί. Το ξυλουργείο με τις χειροποίητες λύρες βρίσκεται στη Σκάλα, επάνω στον δρόμο που οδηγεί στη Χώρα. Ο Γιώργος Ν. Γραμπιεράκης είναι ένας ακόμη πολυμάστορας και αυθεντικός καλλιτέχνης της Πάτμου, που φιλοτεχνεί κατασκευές από ξύλο, μέταλλο, γυαλί και άλλα υλικά στο εργαστήριό του έξω από τη Σκάλα, στον δρόμο προς τον Κάμπο. Πριν από δέκα χρόνια μετακόμισε στο νησί από την Αγγλία η γλυκιά και καλοσυνάτη Ρέικο ΣμΙθ με καταγωγή από τη μακρινή Κίνα. Η Ρέι κατασκευάζει εξαιρετικά αρχοντικά κοσμήματα από ασήμι και χρυσό, που θα τα βρείτε μέσα στο …καΐκι με το οποίο πραγματοποιεί εκδρομές στις γύρω παραλίες και τα νησιά. Από αλλού …φερμένη είναι και Κατερίνα Μουράτη, μία από τις πρώτες καλλιτεχνικές μορφές της Πάτμου. η οποία έχει ζήσει χρόνια στο εξωτερικό κι έχει εργαστεί σε προγράμματα επανένταξης μεταναστών στη Γερμανία αλλά και ψυχικά ασθενών του θεραπευτηρίου της Λέρου. «Μπορώ να κάνω τέχνη από το οτιδήποτε…» δηλώνει η Κατερίνα, που θα τη συναντήσετε στην γκαλερί της στη Χώρα μόνο και μόνο για να πάρετε λίγη από την ενέργειά της. «Η Πάτμος σε διαλέγει, δεν τη διαλέγεις…» θα μας πει η αγαπημένη Κατερίνα, που βρήκε στο νησί όλα αυτά που αναζητούσε στη ζωή. Προσιτά και πανέμορφα κεραμικά, ξύλινα και άλλα διακοσμητικά αντικείμενα ζωγραφισμένα ιδιοχείρως θα βρείτε στο εργαστήρι της Ισαβέλλας Ρούσσου στη Χώρα. Στο σπίτι της, που βρίσκεται στον δρόμο από τη Σκάλα προς τη Χώρα, θα επισκεφθούμε και την κ. Ελένη Γιάνναρου, μια αεικίνητη μορφή η οποία μπορεί ταυτόχρονα να ζωγραφίζει, να ράβει, να μαγειρεύει και να φτιάχνει αντικείμενα από …οτιδήποτε. Εκπρόσωπος τη λαϊκής τέχνης του νησιού είναι και ο Δημήτρης Κάππος, που κατασκευάζει κεραμικά στον μύλο του παππού του, του Χρήστου Ανέμη, στον Γροίκο. Αυτούς και άλλους πολλούς θα βρείτε συγκεντρωμένους στην έκθεση «Οι τέχνες και οι τεχνίτες - Καλλιτέχνες στην Πάτμο», η οποία οργανώθηκε πρώτη φορά πέρσι τον Σεπτέμβρη, στο Πάτμιον Πνευματικό Κέντρο. Στον ίδιο χώρο, ατομική έκθεση πραγματοποίησε τον περσινό Αύγουστο και ο αυτοδίδακτος ζωγράφος κ. Μανώλης Πέντες. Μετά από είκοσι χρόνια που ασχολείται με τη ζωγραφική, αποφάσισε μόλις πέρσι να εκθέσει τα έργα του στο κοινό. Έργα αφηρημένα και άμεσα, που αναπνέουν το χρώμα και την ταυτότητα της Πάτμου και τον οδήγησαν απευθείας στις Βρυξέλλες, όπου αυτό τον καιρό εκθέτει μετά από παρότρυνση Βέλγων φιλότεχνων
Στην αρχή των πραγμάτων
Μικρή αλλά θαυματουργή η Πάτμος, ποζάρει με τη δαντελωτή της ακτογραμμή ως το βορειότερο από τα Δωδεκάνησα διαθέτοντας όλες τις χάρες και τις χαρές του Αιγαίου. Ντυμένη την παλέτα της άνοιξης –μια πανδαισία από χρώματα και μυρωδιές– που μοιάζει να είναι ολότελα δικά μας… Στη μύτη του κόλπου του Γροίκου, νοτιοανατολικά θα δούμε την παραλία της Πέτρας με την πανάρχαια και θρυλούμενη πέτρα της Καλικατσούς, όπου κάποτε λατρευόταν η Σελήνη. Είναι ένας τεράστιος βράχος με λαξευτές σπηλιές σφηνωμένος στη θάλασσα. Μπορείς επάνω του να σκαρφαλώσεις και να αγναντέψεις από μια διαφορετική οπτική τη θέα της Χώρας με τα άσπρα σπιτάκια της, που αγκαλιάζουν σφιχτά το απόρθητο καστρομονάστηρο. Λίγο πιο κάτω, προς το Διακόφτι, θα δούμε τη λίμνη που φιλοξενεί πολλά αποδημητικά πουλιά και πίσω τους στα δυτικά τις παλιές Αλυκές του νησιού. Στην περιοχή βρίσκονται και οι αμπελώνες του «Πάτοινος», του πρώτου οινοποιείου του τόπου, που περιλαμβάνεται στους δρόμους κρασιού της Δωδεκανήσου. Κάπου εδώ θα δούμε και τον περίφημο παραδοσιακό ταρσανά της Πάτμου αποσπώντας για λίγο την προσοχή των καραβομαραγκών, καθώς ετοιμάζονται για το καλοκαίρι. Λίγο πιο κάτω θα πάρουμε το ευκολοδιάβατο μονοπάτι, με διαδρομή 20 περίπου λεπτών για την Ψιλή Άμμο, μία από τις διασημότερες παραλίες του νησιού. Παντέρημη αυτή την εποχή, μας υποδέχεται με τη δροσιά της ανοιξιάτικης βροχούλας. «Καθίσματα» στην Πάτμο λένε τα ξωκλήσια όπου παλιά «καθόταν κάποιος ασκητής», και στο νησί υπάρχουν πάρα πολλά. Στην περιοχή της Συκαμιάς, πίσω από τον Γροίκο, κρύβεται κυριολεκτικά μες στην πυκνή βλάστηση το κάθισμα του αγίου Ιωάννη, ένα κατάλευκο εκκλησάκι, που ακουμπά στον τοίχο ενός προγενέστερου λιθόκτιστου παλαιοχριστιανικού ναΐσκου. Είναι, καθώς λέγεται, ο πρώτος χριστιανικός ναός που χτίστηκε στο νησί – αιώνες πριν από το μοναστήρι. Τον ξετρυπώσαμε στη μέση περίπου του μικρού φαραγγιού. Γύρω του τρεχούμενα νερά μαρτυρούν την ύπαρξη των αρχαίων λουτρών της Αρτέμιδος, απομεινάρια των οποίων εντοπίζονται μέχρι και σήμερα. Ελλείψει σήμανσης, με τεταμένη την προσοχή σας σε μια στροφή του δρόμου θα διακρίνετε τα σκαλοπάτια, που φαινομενικά οδηγούν στο …πουθενά! Τη Χώρα και ολόκληρο το νότιο κομμάτι του νησιού, με τα αντικρινά νησιά που φαντάζουν σαν πλεούμενα του Αιγαίου, τα απολαύσαμε πανοραμικά από τον λόφο του προφήτη Ηλία στα νοτιοδυτικά. Στο Μελόι, βορειοανατολικά της Χώρας, ρουφήξαμε τη γαλήνη του ήρεμου κολπίσκου υπό τον ήχο των γλάρων και μίας μόνο ψαρόβαρκας. Καθρέφτης τα νερά του, αντανακλούσαν τις ξύλινες προβλήτες. Ένα εγκαταλειμμένο θερινό σινεμά επάνω ακριβώς στην παραλία, μεταμορφώνεται σε σύγχρονη Καλυψώ, που μας κρατά δέσμιους αυτής της απόκοσμης ομορφιάς... Στο χωριουδάκι του Κάμπου, τον τρίτο οικισμό της Πάτμου στα βορινά, θα δοκιμάσουμε κουνέλι και παραδοσιακό κοκκινιστό κατσικάκι από τον «Πανάγο», τον παλαιότερο ταβερνιάρη της Πάτμου. Μικρός και αγροτικός ο οικισμός, διαθέτει ένα ακόμη καφενείο και το θεότρελο μαγαζάκι του Μακ-Μήτσου με χρώματα, ροκ μουσικές και τις πρωτότυπες προσωπογραφίες με την υπογραφή του ιδιοκτήτη. Στον Κάμπο θα συναντήσουμε και τον μελισσοκόμο κ. Μανώλη Βαρνά, που παράγει εξαιρετικό ντόπιο μέλι, το οποίο μάλιστα έχει βραβευτεί ανάμεσα στα καλύτερα των Δωδεκανήσων. Θα επισκεφθούμε την παραλία του Κάμπου με τα ταβερνάκια της και διασχίζοντας τη ρεματιά με τα τρεχούμενα νερά, θα βρεθούμε στις Λεύκες, Στην αρχή των πραγμάτων Μικρή αλλά θαυματουργή η Πάτμος, ποζάρει με τη δαντελωτή της ακτογραμμή ως το βορειότερο από τα Δωδεκάνησα διαθέτοντας όλες τις χάρες και τις χαρές του Αιγαίου. Ντυμένη την παλέτα της άνοιξης –μια πανδαισία από χρώματα και μυρωδιές– που μοιάζει να είναι ολότελα δικά μας… Στη μύτη του κόλπου του Γροίκου, νοτιοανατολικά θα δούμε την παραλία της Πέτρας με την πανάρχαια και θρυλούμενη πέτρα της Καλικατσούς, όπου κάποτε λατρευόταν η Σελήνη. Είναι ένας τεράστιος βράχος με λαξευτές σπηλιές σφηνωμένος στη θάλασσα. Μπορείς επάνω του να σκαρφαλώσεις και να αγναντέψεις από μια διαφορετική οπτική τη θέα της Χώρας με τα άσπρα σπιτάκια της, που αγκαλιάζουν σφιχτά το απόρθητο καστρομονάστηρο. Λίγο πιο κάτω, προς το Διακόφτι, θα δούμε τη λίμνη που φιλοξενεί πολλά αποδημητικά πουλιά και πίσω τους στα δυτικά τις παλιές Αλυκές του νησιού. Στην περιοχή βρίσκονται και οι αμπελώνες του «Πάτοινος», του πρώτου οινοποιείου του τόπου, που περιλαμβάνεται στους δρόμους κρασιού της Δωδεκανήσου. Κάπου εδώ θα δούμε και τον περίφημο παραδοσιακό ταρσανά της Πάτμου αποσπώντας για λίγο την προσοχή των καραβομαραγκών, καθώς ετοιμάζονται για το καλοκαίρι. Λίγο πιο κάτω θα πάρουμε το ευκολοδιάβατο μονοπάτι, με διαδρομή 20 περίπου λεπτών για την Ψιλή Άμμο, μία από τις διασημότερες παραλίες του νησιού. Παντέρημη αυτή την εποχή, μας υποδέχεται με τη δροσιά της ανοιξιάτικης βροχούλας. «Καθίσματα» στην Πάτμο λένε τα ξωκλήσια όπου παλιά «καθόταν κάποιος ασκητής», και στο νησί υπάρχουν πάρα πολλά. Στην περιοχή της Συκαμιάς, πίσω από τον Γροίκο, κρύβεται κυριολεκτικά μες στην πυκνή βλάστηση το κάθισμα του αγίου Ιωάννη, ένα κατάλευκο εκκλησάκι, που ακουμπά στον τοίχο ενός προγενέστερου λιθόκτιστου παλαιοχριστιανικού ναΐσκου. Είναι, καθώς λέγεται, ο πρώτος χριστιανικός ναός που χτίστηκε στο νησί – αιώνες πριν από το μοναστήρι. Τον ξετρυπώσαμε στη μέση περίπου του μικρού φαραγγιού. Γύρω του τρεχούμενα νερά μαρτυρούν την ύπαρξη των αρχαίων λουτρών της Αρτέμιδος, απομεινάρια των οποίων εντοπίζονται μέχρι και σήμερα. Ελλείψει σήμανσης, με τεταμένη την προσοχή σας σε μια στροφή του δρόμου θα διακρίνετε τα σκαλοπάτια, που φαινομενικά οδηγούν στο …πουθενά! Τη Χώρα και ολόκληρο το νότιο κομμάτι του νησιού, με τα αντικρινά νησιά που φαντάζουν σαν πλεούμενα του Αιγαίου, τα απολαύσαμε πανοραμικά από τον λόφο του προφήτη Ηλία στα νοτιοδυτικά. Στο Μελόι, βορειοανατολικά της Χώρας, ρουφήξαμε τη γαλήνη του ήρεμου κολπίσκου υπό τον ήχο των γλάρων και μίας μόνο ψαρόβαρκας. Καθρέφτης τα νερά του, αντανακλούσαν τις ξύλινες προβλήτες. Ένα εγκαταλειμμένο θερινό σινεμά επάνω ακριβώς στην παραλία, μεταμορφώνεται σε σύγχρονη Καλυψώ, που μας κρατά δέσμιους αυτής της απόκοσμης ομορφιάς... Στο χωριουδάκι του Κάμπου, τον τρίτο οικισμό της Πάτμου στα βορινά, θα δοκιμάσουμε κουνέλι και παραδοσιακό κοκκινιστό κατσικάκι από τον «Πανάγο», τον παλαιότερο ταβερνιάρη της Πάτμου. Μικρός και αγροτικός ο οικισμός, διαθέτει ένα ακόμη καφενείο και το θεότρελο μαγαζάκι του Μακ-Μήτσου με χρώματα, ροκ μουσικές και τις πρωτότυπες προσωπογραφίες με την υπογραφή του ιδιοκτήτη. Στον Κάμπο θα συναντήσουμε και τον μελισσοκόμο κ. Μανώλη Βαρνά, που παράγει εξαιρετικό ντόπιο μέλι, το οποίο μάλιστα έχει βραβευτεί ανάμεσα στα καλύτερα των Δωδεκανήσων. Θα επισκεφθούμε την παραλία του Κάμπου με τα ταβερνάκια της και διασχίζοντας τη ρεματιά με τα τρεχούμενα νερά, θα βρεθούμε στις Λεύκες,
info's
Ευχαριστούμε για τη φιλοξενία: τον δήμαρχο της Πάτμου και τον πρόεδρο της Τουριστικής Επιτροπής κ. Γιάννη Σκεμπέ, τον συνοδοιπόρο μας κ. Γιώργο Καμίτση, τον πρόεδρο των ξενοδόχων του νησιού κ. Ιάκωβο Κουτλάκη και το ξενοδοχείο «Βίλλα Ζαχάρω» στη Σκάλα – ένα από τα ανοιχτά ξενοδοχεία σε ετήσια βάση (τηλ. 22470 31529, 6944 506108, www.villa-zacharo.gr). Η Πάτμος δεν διαθέτει αεροδρόμιο. Το πλοίο της γραμμής από τον Πειραιά παρέχει όλες τις ανέσεις και το ταξίδι διαρκεί 8 ώρες. Για ενοικίαση αυτοκινήτου, απευθυνθείτε στο Patmos Rent a Car στη Σκάλα (τηλ.: 22470 32203, 6973 209938, www.patmosrentacar.com).
Θα το βρείτε στο
τεύχος 111
