Όρος Γιούχτας
Στα χέρια μου κρατώ ένα βιβλίο: Αναφορά στον Γκρέκο. Στο σκληρό του εξώφυλλο η μορφή του Καζαντζάκη να με παρατηρεί. Τα διαπεραστικά φλογοβόλα μάτια του με κοιτούν με εμφανή περιέργεια. Την ίδια περιέργεια έχω κι εγώ. Έχω επισκεφθεί πολλές φορές την τουριστική βόρεια ακτή του Ηρακλείου, όπως και την άγρια ξερή ερημική ομορφιά στον Νότο, αυτήν που βρέχεται από το Λιβυκό πέλαγος και μυρίζει Αφρική. Η ενδοχώρα ήταν πάντα ένα πέρασμα που έκρυβε επιμελώς μια άγνωστη ιστορία. Μια ιστορία πολιτισμού. Έναν αγώνα ανάμεσα στους ανθρώπους και τη γη. Έναν διάλογο μεταξύ μουσικής και επιβίωσης. Έναν διάλογο σαν αυτόν που έχω αρχίσει κι εγώ τόσην ώρα με τον Καζαντζάκη. «Όμορφη που ’ναι η Κρήτη. Όμορφη! Ε και να ’μουνα αετός να την καμάρωνα απ’ την κορφή του αέρα!» Σ’ αυτή την κορφή οδηγούμαι. Όρος Γιούχτας. Ανηφορίζω ασθμαίνοντας, μα οι μυρωδιές από το δίκταμο, τα πρινάρια, τον έβενο και τα βότανα με ξυπνούν. Γύπες κράζουν από πάνω μου, ενοχλημένοι από την παρουσία μου. Επιβλητικοί. Όπως και η θέα, όταν φτάνω στην κορυφή. Στον Βορρά, μεγαλοπρεπής η πόλη του Ηρακλείου, ο Χάνδακας ή Κάντια, ανάλογα τους κατακτητές της. Δυτικά στέκει ο Ψηλορείτης και στους πρόποδές του ελαιώνες και αμπελώνες, όπως και στα ανατολικά. Τις τελευταίες δεκαετίες τα ξακουστά αμπέλια της ενδοχώρας μειώνονται και αντικαθιστώνται από τις πιο εύχρηστες ελιές. «Ένα παλιοκούτσουρο πετάει βλαστούς, κρέμουνται κάτι ξερά μπιχλιμπίδια, κι ο καιρός περνάει, ο ήλιος τα ψήνει, γίνουνται γλυκά σαν το μέλι και τα λέμε σταφύλια· τα πατούμε, βγάζουμε το ζουμί τους, το βάζουμε στα βαρέλια, βράζει μοναχό του, το ανοίγουμε του Αϊ-Γιώργη του Μεθυστή τον Οχτώβρη, και βγαίνει κρασί. Τι θάμα είναι πάλι αυτό; Το πίνεις το κόκκινο αυτό ζουμί κι η ψυχή μεγαλώνει». Είναι απίστευτο πόσο απότομα κόβεται το βουνό και από τα 811 μέτρα υψόμετρο βλέπεις κατευθείαν κάτω τους πρόποδες. Ιστορίες αυτοκτονιών και δολοφονιών κρύβουν αυτοί οι βράχοι. Μαζί κρύβεται και μια ενέργεια μεταφυσική, που δεν μπορείς να αγνοήσεις. Είναι ο λόγος που στον άγριο τούτο τόπο διάλεξαν οι Μινωίτες να κατασκευάσουν ένα από τα ξακουστά τους ιερά κορυφής, και σήμερα εκεί σεβαστικά ο επισκέπτης να αντικρίζει τον ναό του Αφέντη Χριστού. Πρώτη φορά βλέπω τετράκλιτη εκκλησία, από τις ελάχιστες που υπάρχουν ακόμα στον ελλαδικό χώρο. Συντροφιά στον Δία που, σύμφωνα με τον μύθο, κείτεται στο όρος αυτό δίνοντας τη μορφή του, καθώς κοιτάς το πιο ψηλό σημείο. «Κάπου κάπου γρικούσες ένα μωρό να κλαίει, ένα σκυλί να γαβγίζει, μια φωνή ανθρώπου, με ευτύς όλα πάλι βουβούνονταν και δεν άκουγες παρά τη φωνή του Θεού, τη σιωπή».
Στον άγριο τούτο τόπο διάλεξαν οι Μινωίτες να κατασκευάσουν ένα από τα ξακουστά τους ιερά κορυφής και σήμερα εκεί σεβαστικά ο επισκέπτης να αντικρίζει τον ναό του Αφέντη Χριστού.
Μυρτιά
Με το σκληρό εξώφυλλο του βιβλίου να μου βαραίνει τα χέρια ενόσω συνεχίζω τον διάλογο με τον ποιητή, πλησιάζω στη Μυρτιά. Εκεί έχω τη χαρά να συναντήσω τη Μαριλένα Μηλαθιανάκη, γενική γραμματέα στο Μουσείο Καζαντζάκη και αληθινή κυρία, μια γνήσια Κρητικιά. Λες και έχει βαλθεί να μου το αποδείξει άμεσα, με φιλοξενεί στο σπίτι της στο Καταλαγάρι, προσφέροντάς μου ένα αυθεντικό κρητικό γεύμα. Γεύομαι τους κολοκυθανθούς, τα γεμιστά, τους ντολμάδες με τα αμπελόφυλλα. «Χαρά μεγάλη να μπαίνεις σ’ ένα χωριάτικο κρητικό σπίτι· όλα γύρα πατριαρχικά, αιώνια: το τζάκι, ένα λυχνάρι κρεμασμένο δίπλα στο τζάκι, πιθάρια με λάδι και γεννήματα. Σα να τρώγω πρώτη φορά ψωμί· δεν είναι τούτο ψωμί, είναι αντίδωρο· πάει ίσια στο κόκαλο και το θρέφει». Συζητάμε για τον μεγάλο Έλληνα συγγραφέα, τον πολυτάραχο βίο του, τη στομφώδη γραφή του, τον αφορισμό που ποτέ δεν έγινε. Ανυπομονώ να δω από κοντά το Μουσείο που στεγάζει τόσο πολλά από την ενδιαφέρουσα ζωή του, τα ταξίδια του, τα βιβλία του. Φτάνουμε στο χωριό και πριν καν αντικρίσω το κτίριο που φιλοξενεί το Μουσείο, εντυπωσιάζομαι. Ολάκερο χωριό έχει μετατραπεί σε ένα αφιέρωμα στον ποιητή! Τεράστιες τοιχογραφίες με την εικόνα του ή αποσπάσματα έργων του, απομεινάρια τέχνης από τα φεστιβάλ «Ταξιδεύοντας», που πραγματοποιεί το μουσείο τα καλοκαίρια, γωνιές πολιτισμού με έργα γλυπτικής. Ένα υπαίθριο ολοζώντανο μουσείο για τον Καζαντζάκη. Η παρουσία του παντού, σαν να μην έχει φύγει εδώ και τόσα χρόνια. «Οι Κρητικοί, αλήθεια, αγαπούν παράφορα τη ζωή και συνάμα ποτέ δεν φοβούνται τον θάνατο». Το κτίριο όπου στεγάζεται το Μουσείο Νίκος Καζαντζάκης είναι το σπίτι του σκηνογράφου Γ. Ανεμογιάννη, ιδρυτή του μουσείου. Μέσα από μια κοπιαστική έρευνα χρόνων, όπως μου εξηγεί η Μαριλένα, προσωπικά αντικείμενα του συγγραφέα και πρώτες εκδόσεις βιβλίων ανεκτίμητης αξίας εκτίθενται με μοντέρνο και εύληπτο για τον επισκέπτη τρόπο. Ένα προσκύνημα στον μεγάλο Έλληνα. Οι συλλογές περιλαμβάνουν ακόμα φωτογραφίες, ιδιόχειρες επιστολές του, αντικείμενα από τα πολυάριθμα ταξίδια του, υλικό από τα θεατρικά του έργα και σπάνιο οπτικοακουστικό υλικό. Κορωνίδα των προσπαθειών του μουσείου αποτελεί φυσικά το ετήσιο φεστιβάλ «Ταξιδεύοντας» από τα ομώνυμα βιβλία του συγγραφέα. Μέχρι στιγμής, το μουσείο έχει ταξιδέψει το κοινό του στην Ισπανία, την Αγγλία και την Ρουσσία (Ρωσία), ενώ για του χρόνου ετοιμάζει ταξίδι στην Άπω Ανατολή. Αυτό βέβαια που σε εντυπωσιάζει είναι η ενεργός συμμετοχή όλων των κατοίκων του μικρού χωριού, που έχει μετατραπεί σε κέντρο πολιτισμού. Από τον πιο επιπόλαιο έφηβο μέχρι τη γηραιά κυρία με το μαντίλι στα λευκά της μαλλιά, παρατηρείς έναν τόπο που διψά για τέχνη, διψά για ζωή. «Πώς σου φάνηκε η ζωή, παππού;» ρώτησα μια μέρα έναν γέρο Κρητικό, εκατοχρονίτη, γεμάτο παλιές πληγές, τυφλό. Ζεσταίνονταν στον ήλιο, κουκουβιστός στο κατώφλι της καλύβας του. Ήταν περήφανος στ’ αυτιά, όπως λέμε στην Κρήτη. Δεν άκουε καλά. Τού επανέλαβα την ερώτηση: «Πώς σου φάνηκε η μεγάλη σου ζωή, τα εκατό σου χρόνια, παππού;» «Σαν ένα ποτήρι δροσερό νερό» μου απάντησε. «Και διψάς ακόμη, παππού;» Σήκωσε απότομα το χέρι. «Καταραμένος αυτός που πια δε διψάει» φώναξε.
