Φολέγανδρος

Κυκλαδίτικη γοητεία…

Μια Χώρα πεντάμορφη, μια Παναγιά, μια θάλασσα να την προσκυνάς... Ξερολιθιά και βράχος, μελτέμι κι άγριος γκρεμός. Το άγριο, πετρώδες τοπίο της συναντιέται αναπάντεχα με τη γαλήνια, χαλαρωτική ενέργεια που ρουφά όλο σου το είναι, για να ξυπνήσει πάλι σε κάποια απόμερη ακτή με εκείνα τα βαθιά, πεντακάθαρα νερά. Γεύσεις, άνθρωποι, ερωτευμένοι θαμώνες και ιστορίες από τα παλιά ανταμώνουν στο λιλιπούτειο νησί που επάξια διεκδικεί τη θέση του στο κυκλαδίτικο όνειρο.

Το πλοίο θα σ’ αφήσει στον Καραβοστάση. To ήσυχο λιμανάκι του νησιού, που κατοικείται μόνο το καλοκαίρι. Κατά πάσα πιθανότητα, θα φτάσεις βράδυ. Και το πρώτο που θα απολαύσεις από κάποιο νυχτερινό μπαλκόνι του οικισμού θα είναι η θέα του φεγγαριού παρέα με τα φώτα των αραγμένων ιστιοφόρων και ο καθαρός και ξάστερος ουρανός, πολύ μακριά από τους ρύπους της φωταγώγησης. Το πρωί στον Καραβοστάση θα πιεις έναν πρώτο καφέ σε ένα από τα τρία μπιστρό της παραλίας του λιμανιού. Τα καφέ, που προσφέρουν πρωινό, μεζέδες και φολεγανδριώτικη τυρόπιτα πλάι στο κύμα, μεταμορφώνονται το βράδυ σε μπαράκια και δεν είναι παρά τα παλιά ψαρόσπιτα –τα λεγόμενα «σύρματα»– που προστάτευαν κάποτε τις βάρκες του πάλαι ποτέ Καραβοστάση. Από δω θα αγναντέψεις τις έρημες βραχονησίδες του νησιού και τους ψαράδες να ξετυλίγουν τα δίχτυα τους στο αραξοβόλι. Κολυμβητές και παιδιά απολαμβάνουν ήλιο και θάλασσα στην αμμουδερή ακτή. ενώ τουριστικά πλοιάρια πηγαίνουν κι έρχονται μεταφέροντας τον κόσμο στην απομονωμένη ακτή του Κάτεργου, στα νοτιοανατολικά του νησιού. Η βοτσαλωτή ακτή με τα γαλοζοπράσινα νερά αποτελεί για πολλούς την καλύτερη παραλία του νησιού. Αν νιώθεις πλασμένος για τα «δύσκολα», το Κάτεργο μπορείς να το προσεγγίσεις και από το μονοπάτι που ξεκινά από το Λιβάδι, μετά από πορεία 40 λεπτών. Θα χρειαστεί να έχεις μαζί σου νερό και ομπρέλα αφού στην ακτή δεν παρέχεται καμιά απολύτως υπηρεσία. Αν δεν μπεις στον πειρασμό να πάρεις κι εσύ το καραβάκι για το Κάτεργο, θα περπατήσεις στα γραφικά στενά του Καραβοστάση ανάμεσα σε ασβεστωμένα σπίτια και κατάλευκες αυλές για να φτάσεις στη Βάρδια, την πανέμορφη, ήσυχη αμμουδερή ακτή, που «κρύβεται» κυριολεκτικά πίσω ακριβώς από το λιμάνι. Τα σκαλιά θα σε οδηγήσουν στην αγκαλιά του ολοστρόγγλυλου κόλπου για να βουτήξεις στα πεντακάθαρα, δροσερά, βαθιά νερά του. Αν κάτι δεν χορταίνεις με τίποτα στη Φολέγανδρο, είναι αυτά τα νερά, το χρώμα τους, που φτάνει από το εξωτικό τιρκουάζ μέχρι το σκούρο μπλε του πελάγους. Αν τραβήξεις νότια από τον Καραβοστάση, σε λίγα μόλις λεπτά θα βρεθείς στο Λατινάκι, τη Βιτσέντζου και το Πουντάκι, τρεις διαδοχικές πανέμορφες και μικροσκοπικές παραλίες με όμορφο βραχώδες ανάγλυφο. Ο δρόμος καταλήγει στη μεγάλη αμμουδιά του Λιβαδιού, όπου κάτω από ένα πυκνό πευκοδάσος φιλοξενείται και το οργανωμένο κάμπινγκ του νησιού. Μια εναλλακτική επιλογή για όσους δεν επιλέξουν ή δεν καταφέρουν να βρουν κατάλυμα στο απόγειο της σεζόν, όταν το νησί γεμίζει κυριολεκτικά από κόσμο. Σαν σουρουπώσει, ο Καραβοστάσης ησυχάζει κι άλλο, βάφεται κόκκινος και προσφέρεται για ήσυχες, απολαυστικές βόλτες ή διάβασμα κάτω από κάποιο αλμυρίκι της όμορφης αμμουδιάς, με μόνη συντροφιά το κύμα και τον νανουριστικό ήχο από τις ψαρόβαρκες. Αν το ιώδιο σού ανοίξει την όρεξη, στον Καραβοστάση θα βρεις φρεσκότατο ψαράκι, αφού οι βάρκες προμηθεύουν καθημερινά τα λιγοστά ταβερνάκια του οικισμού με την ψαριά της ημέρας

Αν κάτι δεν χορταίνεις με τίποτα στη Φολέγανδρο, είναι αυτά τα νερά, το χρώμα τους, που φτάνει από το εξωτικό τιρκουάζ μέχρι το σκούρο μπλε του πελάγους.

Ψαρεύοντας στο λιμανάκι του Καραβοστάση

Βάρδια, η πανέμορφη ακτή δίπλα στον Καραβοστάση

Ανηφορίζοντας στο Μοναστήρι της Παναγιάς, η θέα της Χώρας από ψηλά

Στην Παναγιά θα ανηφορίσεις σούρουπο. Και είναι μια βόλτα που θα σου μείνει αξέχαστη

Χώρα

Από τον όμορφο νησιωτικό Καραβοστάση θα κινήσω για τη φημισμένη Χώρα του νησιού, που συγκαταλέγεται στα επτά ομορφότερα χωριά της Ευρώπης! Πράγματι, τι θα ήταν η «σιδερένια» Φολέγανδρος μ’ αυτό το εντυπωσιακά άγριο κι αιχμηρό τοπίο της χωρίς την πανέμορφη Χώρα να απλώνεται περιποιημένη κάτω από το άγρυπνο βλέμμα της Παναγιάς; Κατάλευκη, περήφανη, εκεί ψηλά στον θεόρατο κι απότομο λόφο, ατενίζει το απέραντο γαλάζιο, και φυσικά την ίδια τη Χώρα με τη συνοικία του Κάστρου, τις διαδοχικές πλατείες με τα όμορφα φροντισμένα σπίτια, τις κατάλευκες εκκλησιές και τα περιποιημένα μαγαζιά. Τραπεζάκια έξω, γκρίζα πλακόστρωτα με τις ασβεστωμένες «ντάμες» (τους αρμούς), βοκαμβίλιες και ποδήλατα συνθέτουν ένα μοναδικό, πολύχρωμο ντεκόρ, που δεν χορταίνεις να τριγυρνάς και να το απολαμβάνεις. Τα όποια οχήματα σταθμεύουν φυσικά στα δύο άνετα πάρκινγκ εκτός οικισμού κι έτσι η μικρή «πρωτεύουσα» του νησιού μένει ήσυχη, παρθένα από οποιαδήποτε ρύπανση, σαν από άλλη εποχή. Παιδιά παίζουν στις γειτονιές, τουρίστες φωτογραφίζουν και οι παππούδες –πιστοί στο ραντεβού τους κάθε απόγευμα– κάθονται στις αυλές και τα καφενεία χαζεύοντας τους επισκέπτες, που πάνε κι έρχονται. Η πλατεία της Πούντας, στην ανατολική είσοδο της Χώρας, μοιάζει με μεγάλη βεράντα με θέα το πέλαγος. Από τα σκαλιά του Ηρώου και το στηθαίο, η θέα του Αιγαίου είναι συναρπαστική. Από δω θα ανηφορίσεις για την Παναγιά ή θα εισβάλεις απευθείας στην καρδιά της Χώρας. Δίπλα στο ομώνυμο παλιό καφενείο, θα δεις το «Παραπόρτι», τη μία από τις δύο εισόδους του Κάστρου, που χτίστηκε την περίοδο της Ενετοκρατίας (13ος αιώνας) και όπου βρισκόταν για αιώνες ο κύριος οικισμός του νησιού. Την εποχή εκείνη, το νησί ανήκε στο Δουκάτο του Αιγαίου και το επίσημο όνομά του ήταν «Πολύκανδρος», ονομασία που διατήρησε μέχρι τον 19ο αιώνα. Το «Παραπόρτι» μάς οδηγεί στην Κάτω Ρούα, το πανέμορφο και πολυφωτογραφημένο δρομάκι με τα ψηλά σκαλοπάτια και τα πολύχρωμα ξύλινα πορτοπαράθυρα. Στο τέρμα του, η Λότζια, η σκιερή πλατεία με το ομώνυμο καφέ, για να ξαποστάσεις και να δροσιστείς με έναν καφέ ή ένα τσιπουράκι με μεζέ υπό τον ήχο καλής ελληνικής μουσικής... Δεν ήρθε ακόμη η ώρα να αφήσεις τα σοκάκια του γραφικότατου οικισμού, που για χρόνια προστάτευε τους ντόπιους από τους πειρατές και έχει χαρακτηριστεί διατηρητέος. Δεξιά από τη Λότζια, μια στεγασμένη δίοδος, το «Μεγάλο στιάδι», οδηγεί στο μεγάλο μπαλκόνι της Παντάνασσας, της μεγαλύτερης εκκλησιάς του Κάστρου. Χτισμένη σύριζα στο πέλαγος, χαρίζει απεριόριστη θέα στη βορινή πλευρά του νησιού με τη Μήλο, την Κίμωλο και τη Σίφνο. Σε μία από τις ρούες (δρομάκια) του Κάστρου, έξω από το εκκλησάκι της Αγίας Ελεούσας, τμήμα αρχαίας κολόνας, κατάλοιπο από ξεχασμένο μνημείο ή ναό, στολίζει εδώ και αιώνες το μικρό κατοικημένο φρούριο με τα χαρακτηριστικά «μονόσπιτα» να παραμένουν αναλλοίωτα στον χρόνο. Βγαίνοντας από το Κάστρο, απλώνεται μπροστά σου η πλατεία Ντούναβη με τα παλιά πηγάδια και την εκκλησιά του Σταυρού. Στη μέση, το μοναδικό θεόρατο πλατάνι του νησιού. Κάτω από την παχιά σκιά του, πλήθος ταβερνάκια προσφέρουν τις τοπικές φολεγανδριώτικες σπεσιαλιτέ: σουρωτό, το ντόπιο κρεμώδες τυρί που –παρότι τρώγεται υπέροχα και σκέτο– αποτελεί τη βασική γέμιση για τις «καλασούνες», τις φημισμένες τοπικές πίτες με κρεμμύδι, χόρτα ή γλυκιά κολοκύθα· ρεβίθια φούρνου, ντόπια χειροποίητα «ματσάτα» (ζυμαρικά) συνοδευμένα με κόκορα, κουνέλι ή κατσίκι, πεναντόστιμοι «καραβόλοι γιαχνί» (μικρά σαλιγκαράκια μαζεμένα από το νησί), άγρια κάππαρη μαγειρευτή, παστέλι, μελόπιτα και «καρπουζένια», μια γλυκιά πίτα με καρπούζι, σουσάμι και μέλι συμπληρώνουν τη γαστρονομία του νησιού που σέβεται και απογειώνει τους ουρανίσκους μας. Οι αντικριστές εκκλησιές του Ταξιάρχη και του Αγίου Νικολάου αποτελούν το πέρασμα για την πλατεία Κονταρίνη με την παλιά εκκλησιά του Αγίου Αντωνίου και τη «διπλή» ιδιωτική εκκλησιά. Έχεις ήδη φτάσει στην Πιάτσα, την παλιότερη πλατεία της Χώρας –τόπος συγκέντρωσης και γιορτής– με τη χαρακτηριστική παλιά εκκλησιά της Θεοσκέπαστης. Είναι αναρίθμητα τα εκκλησάκια της Χώρας, όπως και τα ευφάνταστα μαγαζιά που προσφέρουν καφέ, ποτό, μεζέ, διακοσμητικά σουβενίρ, ενδύματα, κοσμήματα και φαγητό όλες τις ώρες της ημέρας. Και αν τα πολυδαίδαλα στενάκια της αρχικά σε μπερδέψουν και σε δυσκολέψουν να προσανατολιστείς με την πρώτη, δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα, αφού είναι πραγματικά πανέμορφο να χάνεσαι σεργιανώντας όλη αυτή την ομορφιά. Στο «Καλωσόρισμα» του γνωστού τραγουδιστή και μουσικοσυνθέτη Ανδρέα Μπονάτσου βρήκαμε κεραμικά από Έλληνες κεραμίστες, διακοσμητικά αντικείμενα από αξιόλογους καλλιτέχνες της λαϊκής τέχνης, χειροποίητα καπέλα, ρούχα, δημιουργίες από ασήμι και χρυσό, ευφάνταστα αντικείμενα από μακρινές χώρες. Η μικρή «πρεσβεία» του –όπως το αποκαλεί– είναι ένα εναλλακτικό μαγαζάκι πάντα ανοιχτό στην παρέα, την κουβέντα, τη χαρά… Ο Ανδρέας ανήκει σε αυτούς που, πριν από χρόνια, ήρθαν στο νησί για διακοπές, το ερωτεύτηκαν και αποφάσισαν να παραμείνουν. Και έχουν να θυμούνται πολλά: καφέδες και τσίπουρα στη «Λότζια», θάλασσα και βόλτες με σκαφάκια, μεσημεριανές «καλασούνες» στη «Μέλισσα», ηλιοβασιλέματα στη «Φάτα Μοργκάνα», ένα κρασί στο «Μικρό Κελάρι», ραντεβού για ρακόμελα με παστέλι στην «Αστάρτη», ποτάκια στο «Λαούμι», το «Μπαρακί», τη «Ρακεντιά», κι έπειτα στο «Πατητήρι» για χορούς μέχρι το ξημέρωμα… Σε ένα από τα πιο απόμερα μαγαζάκια της Χώρας, το «Σπιτικό», δίπλα στην εκκλησιά του Αγίου Ευστρατίου, θα συναντήσω την κ. Ειρήνη Δεκαβάλλα να ξεραίνει την άγρια κάππαρη της χρονιάς. Φημισμένη μαγείρισσα και γνώστης της ντόπιας κουζίνας, μας ξεναγεί σε συνταγές, γεύσεις, μυστικά και παραδόσεις που διατηρήθηκαν γενιά με τη γενιά. Σπεσιαλιτέ της οι «καραβόλοι» – τόσο νόστιμοι, που πείθουν μέχρι κι αυτούς που αποφεύγουν τα σαλιγκάρια. Το δυτικό κομμάτι της Χώρας είναι σχετικά νεόκτιστο και περιλαμβάνει καταλύματα υψηλών προδιαγραφών αλλά και όμορφα, απόμερα μπαράκια με θέα το ηλιοβασίλεμα. Και είναι εντυπωσιακό πώς το κάστρο και η Χώρα ολόκληρη αλλάζουν κάθε στιγμή της ημέρας, πώς ξυπνούν το πρωί οι σκιές με το σκληρό φως του ήλιου, πώς χαλαρώνεις μαζί με τους ρυθμούς του μεσημεριού, πώς χρωματίζονται με το γλυκό φως της δύσης, πως μεταμορφώνονται ακτινοβολώντας τα φώτα της νύχτας…

Παναγιά

Στην Παναγιά, θα ανηφορίσεις σούρουπο. Είναι ένα από τα καλύτερα μέρη του νησιού για να απολαύσεις τη δύση του ήλιου αλλά και μια βόλτα που θα σου μείνει αξέχαστη. Με εκείνη την απεριόριστη θέα, καθώς ανηφορίζεις το φιδωτό τσιμεντωτό, τα «στρατάκια», όπως λέγανε παλιά οι ντόπιοι, αναλογίζεσαι τους θρύλους με τους πειρατές με τους οποίους είναι συνυφασμένη η εικόνα της, που αποτελεί και ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια της παράδοσης του νησιού. Είναι την ημέρα του Πάσχα που η εικόνα της Παναγιάς αφήνει το δικό της «σπίτι» για να γυρίσει ένα ένα τα σπίτια της Χώρας με συνοδεία τους εκατοντάδες κατοίκους του νησιού που ακολουθούν τη λιτανεία της. Κεράσματα και φαγητά σ’ όλα τα σπίτια, που ανοίγουν για να την υποδεχτούν σε μια τριήμερη πασχαλινή γιορτή που θεωρείται από τις ομορφότερες της χώρας. Η εκκλησιά είναι χτισμένη πιθανότατα στη θέση αρχαίου ιερού, από το οποίο χρησιμοποιήθηκε οικοδομικό υλικό για την ανέγερσή της. Από αρχαίες επιγραφές προς τιμήν της Σελασφόρου Αρτέμιδος και του Προστατηρίου Απόλλωνος, που βρέθηκαν στην περιοχή, οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι ήταν αφιερωμένο στους δύο θεούς. Θα δεις στο καμπαναριό ενσωματωμένο κορμό μαρμάρινου αγάλματος ρωμαϊκής εποχής, ενώ στον αυλόγυρο είναι ακουμπισμένη μια μεγάλη μαρμάρινη κυλινδρική βάση της ίδιας εποχής. Η ιστορία της Φολεγάνδρου, που πήρε το όνομά της από τη φοινικική λέξη phelekgundari (πετρώδης γη) ή από τον Φολέγανδρο, γιο του Μίνωα και πρώτο οικιστή της περιοχής, χάνεται στα βάθη των αιώνων. Στα βόρεια του νησιού, στη θέση Κάστελλος, διατηρούνται λείψανα οικισμού της Πρωτοκυκλαδικής ΙΙ περιόδου (μέσα 3ης χιλιετίας π.Χ.). Στη Χρυσοσπηλιά, το εντυπωσιακότατο σπήλαιο στα βόρεια του νησιού, που βρίσκεται λίγο πάνω από τη θάλασσα, τα τοιχώματα και η οροφή των θαλάμων είναι γεμάτα με 400 ονόματα και φράσεις που χρονολογούνται τον 4ο αιώνα π.Χ. Λόγω αντικειμενικών δυσκολιών και του δυσπρόσιτου της περιοχής, παραμένει δυστυχώς ανεκμετάλλευτο. Ένα τεράστιο «μάτι» που κοιτάει τη θάλασσα, ένα σπήλαιο-φάντασμα στο έλεος του Βοριά, που μέσα στους απόκρυφους θαλάμους του κρύβονται πολλά ανεξερεύνητα μυστικά.

Παντάνασσα, η Παναγιά του Κάστρου

Στην πλατεία της Πούντας με την εντυπωσιακή θέα στο Αιγαίο πέλαγος

Ποδηλατάδες στα σοκάκια της Χώρας

Πάντα κεφάτος ο Ανδρέας Μπονάτσος μας καλωσορίζει στο μαγαζάκι του στη Χώρα

Ανηφορίζοντας στην Παναγιά

«Χρήματα δεν γνωρίζαμε… είχαμε τα πάντα, κάναμε απ’ όλα…» θα μου πει η κυρία Ειρήνη.

Αγκάλη

Στη νεότερη ιστορία του, το νησί ερημώνεται δύο φορές από πειρατικές και τουρκικές επιδρομές. Η τελευταία ήταν το 1715, όταν ο Τζανούμ Χότζας αιχμαλωτίζει τους 925 κατοίκους του νησιού και τους μεταφέρει στη Χίο όπου και τους θανατώνει. Γλίτωσαν μόλις 15 άτομα. Η Φολέγανδρος εποικείται ξανά από Κρήτες, Καρυστινούς, Ψαριανούς, κατοίκους από την Πέλλα και άλλες περιοχές της Ελλάδας. Από το 1936 μέχρι και το 1969, υπήρξε τόπος εξορίας πολιτικών κρατουμένων. Μαζί με τους κατοίκους έχτισαν πέτρα την πέτρα τις χαρακτηριστικές πεζούλες του νησιού, τα λιθόκτιστα επίπεδα που ορίζονται από ξερολιθιές, προκειμένου να συγκρατούν το ελάχιστο καλλιεργήσιμο έδαφος και το νερό προστατεύοντας παράλληλα τις καλλιέργειες από τους δυνατούς ανέμους. Είναι ανυπολόγιστος ο κόπος και ο χρόνος που δαπανήθηκαν για τούτες τις ξερολιθιές που αυλακώνουν σχεδόν ολόκληρο το νησί στιγματίζοντας το τοπίο. Τραβώντας βόρεια, ένα άκρως γαλήνιο και γοητευτικό αγνάντεμα στους κάβους, τις πεζούλες, τα διάσπαρτα κατάλευκα ξωκλήσια ξετυλίγεται μπροστά σου. Πρώτα θα συναντήσεις τους μύλους που κάποτε άλεθαν το σιτάρι του νησιού κι έπειτα την όμορφη παραλία της Αγκάλης με τα χαρακτηριστικά πράσινα πετρώματα των βράχων και τα απίθανα νερά, που το καλοκαίρι συγκεντρώνει και το μεγαλύτερο πλήθος των παραθεριστών. Οι επιλογές είναι πολλές. Ένα μικρό μονοπάτι στα δεξιά σε οδηγεί στα Φηρά, τον μικρό απομονωμένο κολπίσκο που επιλέγουν οι ντόπιοι για ησυχία και απομόνωση. Δεξιά, τα σκαλοπάτια σε οδηγούν μέσα από ένα σύντομο μονοπάτι για μια βουτιά στον κολπίσκο του Γαλίφου κι από κει στην όμορφη αμμουδιά του Αγίου Νικολάου με το εκκλησάκι, τα αλμυρίκια και τη μοναδική ταβέρνα. Ως εδώ μπορεί να σε φέρει και το καραβάκι, που ξεκινά από τον μόλο της Αγκάλης για μια εν πλω βόλτα στο άγριο δαντελωτό της ακτογραμμής του νησιού, τον Κρήτες, Καρυστινούς, Ψαριανούς, κατοίκους από την Πέλλα και άλλες περιοχές της Ελλάδας. Από το 1936 μέχρι και το 1969, υπήρξε τόπος εξορίας πολιτικών κρατουμένων. Μαζί με τους κατοίκους έχτισαν πέτρα την πέτρα τις χαρακτηριστικές πεζούλες του νησιού, τα λιθόκτιστα επίπεδα που ορίζονται από ξερολιθιές, προκειμένου να συγκρατούν το ελάχιστο καλλιεργήσιμο έδαφος και το νερό προστατεύοντας παράλληλα τις καλλιέργειες από τους δυνατούς ανέμους. Είναι ανυπολόγιστος ο κόπος και ο χρόνος που δαπανήθηκαν για τούτες τις ξερολιθιές που αυλακώνουν σχεδόν ολόκληρο το νησί στιγματίζοντας το τοπίο. Τραβώντας βόρεια, ένα άκρως γαλήνιο και γοητευτικό αγνάντεμα στους κάβους, τις πεζούλες, τα διάσπαρτα κατάλευκα ξωκλήσια ξετυλίγεται μπροστά σου. Πρώτα θα συναντήσεις τους μύλους που κάποτε άλεθαν το σιτάρι του νησιού κι έπειτα την όμορφη παραλία της Αγκάλης με τα χαρακτηριστικά πράσινα πετρώματα των βράχων και τα απίθανα νερά, που το καλοκαίρι συγκεντρώνει και το μεγαλύτερο πλήθος των παραθεριστών. Οι επιλογές είναι πολλές. Ένα μικρό μονοπάτι στα δεξιά σε οδηγεί στα Φηρά, τον μικρό απομονωμένο κολπίσκο που επιλέγουν οι ντόπιοι για ησυχία και απομόνωση. Δεξιά, τα σκαλοπάτια σε οδηγούν μέσα από ένα σύντομο μονοπάτι για μια βουτιά στον κολπίσκο του Γαλίφου κι από κει στην όμορφη αμμουδιά του Αγίου Νικολάου με το εκκλησάκι, τα αλμυρίκια και τη μοναδική ταβέρνα. Ως εδώ μπορεί να σε φέρει και το καραβάκι, που ξεκινά από τον μόλο της Αγκάλης για μια εν πλω βόλτα στο άγριο δαντελωτό της ακτογραμμής του νησιού, τον φάρο της Ασπροπούντας αλλά και το Λιβαδάκι –μία από τις ωραιότερες παραλίες που αντίκρισα– με τους λείους «γρανιτένιους» βράχους και τις υποβρύχιες πλάκες να σχηματίζουν πολύχρωμα νερά! Απομεσήμερο και οι εικόνες της επιστροφής από τον Αϊ-Νικόλα, με τις ανταύγειες του ήλιου να λούζουν τη θάλασσα ανάμεσα σε λογής λογής πλεούμενα, είναι από τις ομορφότερες που κρατώ.

Άνω Μεριά

…Όλοι οι δρόμοι οδηγούν πια στην Άνω Μεριά. Τον αγροτικό συνοικισμό στα βόρεια του νησιού, που έμεινε μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, γι’ αυτό και κρατά ακόμη ακατέργαστα κι αυθεντικά πολλά από τα χαρακτηριστικά του. Είναι ο παραδοσιακός φούρνος που φτιάχνει καθημερινά ζυμωτό ψωμί, κουλούρες με γλυκάνισο, παραδοσιακές πίτες και «ματσάτα» χρησιμοποιώντας ως καύσιμο ξερά φρύγανα. Εδώ θα βρεις και το εργαστήριο που προμηθεύει το νησί με το μαλακό ντόπιο παστέλι, ένα παραδοσιακό προϊόν που ήταν συνυφασμένο με τον γάμο. Μυστικό του: το εξαιρετικό μέλι του νησιού. Εδώ και το εγκαταλειμμένο πια λιοτρίβι, τα σκόρπια σπιτάκια με τις όμορφες αυλές, οι Κάτεργο, κατά τους ντόπιους η εντυπωσιακότερη παραλία του νησιού παλιές λιθόκτιστες «θεμωνιές» και τα «λεμονόσπιτα», τα διάσπαρτα μελίσσια, οι λιγοστές ταβέρνες, τα γαϊδουράκια που πάνε κι έρχονται, το παλιό λεωφορείο. Στο Λαογραφικό Μουσείο, μια παραδοσιακή «θεμωνιά» με εκπληκτική θέα προς τη Χώρα και τη Σίκινο μάς ξεναγεί στα μυστικά της αυτάρκειας. Οι «θεμωνιές» δεν είναι παρά τα παραδοσιακά σπίτια του νησιού, πριν τα τραβήξει με το ρεύμα του ο τουρισμός. Αποτελούσαν αυτόνομες οικιστικές μονάδες αφού διέθεταν φούρνο, στάβλο, αχυρώνα, κοτέτσι, στέρνα, «πλυστριά», κελάρι, αργαλειό, υπαίθριο λιοτρίβι, πατητήρι και αλώνι, κτήματα με αμπέλι, φασόλια, ντομάτες και φυσικά το χαρακτηριστικό «λεμονόσπιτο», ένα λιθόκτιστο σπιτάκι που προστάτευε τον ευαίσθητο καρπό από τους δυνατούς ανέμους. «Χρήματα δεν γνωρίζαμε…» μου λέει η κ. Ειρήνη Δεκαβάλλα, «…είχαμε τα πάντα, κάναμε απ’ όλα. Θυμάμαι τους γονείς μου: φτιάχνανε τυριά, λάδι, κρασί, τσίπουρο, ψωμί… Είχαμε ελιές, λεμόνια, κότες, κουνέλια, γάλα και μαλλί από τα πρόβατα, στέλναμε τα παλιά ρούχα και μας τα έκαναν κουρελούδες…» Στο μαγειρειό της κυρα-Ρήνης θα δοκιμάσουμε ντολμαδάκια, εξαιρετικά «ματσάτα» με κουνέλι, πανσέτα γεμιστή με αρνίσια συκωταριά, φολεγανδριώτικο τσίπουρο και γλυκό τριαντάφυλλο. Τα μαγειρειό-καφεπαντοπωλείο με τα λιγοστά τραπεζάκια βρίσκεται εδώ από το 1952 και η ιδιοκτήτρια έχει να θυμάται πολλά… Αυτοσχέδια γλέντια μέχρι πρωίας και πανηγύρια βερεσέ με μεζέδες και όργανα. «Τώρα όλα είναι αλλιώτικα…» Σιγά σιγά γίνονται πάντως προσπάθειες από τον Δήμο να αναβιώσουν τα έθιμα και τα παραδοσιακά πανηγύρια του νησιού. Τον χειμώνα πάντως, παρά τα δυνατά μποφόρια, όλοι μαζεύονται εδώ αφού και τα περισσότερα μαγαζιά της Χώρας παραμένουν κλειστά. Στην Άνω Μεριά θα φας καλά. Στην ταβέρνα του Μίμη, στη «Συνάντηση», στο «Ηλιοβασίλεμα» του Δημήτρη Μαρινάκη. Είναι το τελευταίο ταβερνάκι του οικισμού κι από δω θα απολαύσεις τον ήλιο να σβήνει στο πέλαγος πέρα από τα εκκλησάκια των Αγίων Αναργύρων και του Αγίου Παντελεήμονα. Ακόμη καλύτερα να επιλέξεις μια βόλτα στα σύντομα και όμορφα λιθόκτιστα μονοπάτια που οδηγούν απευθείας εκεί. Η Φολέγανδρος άλλωστε θεωρείται παράδεισος για τους οδοιπόρους και τους περπατητές. Αν διαθέτεις μέρες, είναι πολλά τα μονοπάτια που μπορείς να περπατήσεις ανάμεσα σε ξερολιθιές, συντροφιά με τη θέα του Αιγαίου. Ο δρόμος τελειώνει στο εκκλησάκι της Χρυσοπηγής. Από δω θα προσεγγίσεις οδικώς τον μικρό όρμο που σχηματίζει την παραλία Αμπέλι. Λίγο πιο πάνω ένας χωματόδρομος σε οδηγεί στη μικροσκοπική παραλία της Λυγαριάς κι έπειτα του Αϊ-Γιώργη, τη βορειότερη παραλία του νησιού, με τα κύματα, τα «σύρματα», τα σκόρπια δέντρα, την απίθανη ησυχία. Είναι αξιοσημείωτο πως καμία από τις παραλίες του νησιού δεν είναι οργανωμένη και δεν διαθέτει ομπρέλες και ξαπλώστρες προς ενοικίαση. Για να γυρίσεις το νησί, θα χρειαστεί να νοικιάσεις αμάξι ή μηχανάκι. Και χωρίς αυτό, όμως, λύσεις θα βρεθούν αφού οι συγκοινωνίες το καλοκαίρι είναι συχνές και ταιριάζουν με το πρόγραμμα των τουριστικών πλοιαρίων. Αν ξεμείνεις, μπορείς πάντα να κάνεις οτοστόπ, που είναι ένας οικείος τρόπος μετακίνησης αφού οι προορισμοί είναι λίγοι και οι αποστάσεις μηδαμινές. Στη Φολέγανδρο, άλλωστε, δεν θα μείνεις ποτέ μόνος. Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που θα συναντήσεις στον δρόμο, στην ακτή, στο καραβάκι, την ταβέρνα, την πλατεία, τα μπαράκια... Και κάπως έτσι, όλες οι παρέες του νησιού γίνονται μια μεγάλη παρέα…