Νάουσα

Λίγο πριν από την είσοδο στην πόλη της Νάουσας, θα σταματήσουμε για να θαυμάσουμε τους καταρράκτες του ποταμού Αραπίτσα να πέφτουν εντυπωσιακοί μέσα σε κατάφυτο τοπίο που συναρπάζει. Καθώς μπαίνουμε στην πόλη, αντικρίζουμε τη «ζωντανή» παράσταση με τον περιστρεφόμενο υδροτροχό, λαξευμένη πάνω στον πωρόλιθο, με φόντο τον ναό του Αγίου Γεωργίου. Με μέσα αρχιτεκτονικά, μηχανολογικά, φυτοτεχνικά και καλλιτεχνικά, παρουσιάζει συμβολικά τα στοιχεία της Νάουσας (νερό - βιομηχανία - γεωργία - βλάστηση). Πρόκειται για μια βραβευμένη ιδέα του γεωπόνου κ. Νίκου Μπάμπου, που μας προϊδεάζει για τις μοναδικές ομορφιές της πόλης Βολτάροντας στις γειτονιές της, θα φτάσουμε στην κεντρική πλατεία Καρατάσου, όπου υψώνεται ο πανύψηλος οβελίσκος, δίπλα σ’ ένα σιντριβάνι, για να συνεχίσουμε ως το Δημαρχείο, όπου βρίσκεται ο Πύργος-ρολόι, σήμα κατατεθέν της πόλης. Αξίζει μια επίσκεψη στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο (τηλ. 23320 21713), που περιλαμβάνει τη συλλογή του Λυκείου Ελληνίδων Νάουσας. Βόλτα με τα πόδια θα πάμε και στο Δημοτικό Πάρκο Κιόσκι, μια όαση 30 στρεμμάτων, στην καρδιά της πόλης, που είναι στολισμένο με πολύχρωμα λουλούδια, πανύψηλα δέντρα και θάμνους, καθώς και μια λιμνούλα με κύκνους. Μαρμάρινα αγάλματα αφιερωμένα σε σημαντικά ιστορικά γεγονότα, διάσπαρτα στον χώρο, τραβούν την προσοχή μας. Η θέα από εδώ ψηλά προς τον κάμπο της Θεσσαλονίκης με τις ροδακινιές είναι μαγευτική! Χαλαρές βόλτες θα κάνουμε και στο ειδυλλιακό Πάρκο του Αγίου Νικολάου, με τα αιωνόβια πλατάνια, τον ποταμό Αραπίτσα και τη λιμνούλα με τις πάπιες... Γύρω από την πλατεία και στα κοντινά δρομάκια θα βρούμε πολλά καφέ και ταβέρνες, για να ξεκουραστούμε και να απολαύσουμε γεύσεις παραδοσιακές και πεντανόστιμες. Σημαντική θέση στην τοπική γαστρονομία κατέχουν οι πίτες με σπιτικό φύλλο, που κοσμούσαν γευστικά κάθε εποχή του χρόνου. Για τη γέμιση επιλέγονται τα χορταρικά εποχής και το ντόπιο τυρί μπάτσιο ή το κρέας. Λατρεμένες πίτες είναι η μπατσιόπιτα, η πρασοκρεατόπιτα, η κρεμμυδόπιτα, η κολοκυθόπιτα, η σπανακόπιτα με σουσαμέλαιο, αλλά και η γλυκιά ρυζόπιτα. Από τα καλύτερα πιάτα θεωρούνται το αγριογούρουνο με κάστανο και ρύζι, το ζυγούρι στη γάστρα με Ξινόμαυρο, το χοιρινό με σέλινο ή λάχανο στην κατσαρόλα, αλλά και ψητό στη γάστρα με αμπελόφυλλα και λευκό κρασί. Το μοσχαράκι «παντρεύεται» με κάστανα, δαμάσκηνα ή κυδώνια, ενώ η τηγανιά γίνεται με χοιρινό, λιαστή ντομάτα, κρεμμύδι, πιπεριά ή μανιτάρια. Στο «Χάραμα», στο Αρκοχώρι της Νάουσας, αλλά και στα «Οινομαγειρέματα», στο κέντρο της πόλης, θα δοκιμάσουμε πολλές παραδοσιακές συνταγές. Την τοπική γαστρονομία ολοκληρώνουν οι μαρμελάδες και τα γλυκά του κουταλιού με φρούτα του τόπου (ροδάκινα, μήλα, βερίκοκα, κεράσια). Στη Νάουσα θα επισκεφθούμε τον Χώρο Θυσίας των Ναουσαίων στο Ολοκαύτωμα του 1822, στη θέση Στουμπάνοι, με ωραία θέα στην πόλη. Στην πίσω μεριά του δρόμου, κατηφορίζουμε με τα πόδια στο ξύλινο γεφυράκι, για να δούμε τα νερά του ποταμού Αραπίτσα να σχηματίζουν ειδυλλιακούς καταρράκτες, ύψους 50 μ., μέσα σε πλούσια βλάστηση. Σε κοντινή απόσταση από την πόλη με αυτοκίνητο, ιδιαίτερο πολιτιστικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν ο αρχαιολογικός χώρος της Σχολής του Αριστοτέλη, στη θέση της αρχαίας πόλης Μίεζα, καθώς και οι Μακεδονικοί τάφοι των Λευκαδίων. Μια εξόρμηση λίγων χιλιομέτρων με το αυτοκίνητο θα μας φέρει, μέσα από μια μαγευτική διαδρομή, στο γραφικό Αρκοχώρι (ή Αρκουδοχώρι), με παλιά πέτρινα σπίτια πάνω σ’ έναν κατάφυτο λόφο.

Γενίτσαροι και Μπούλες!

Τα δύο τελευταία Σαββατοκύριακα της Αποκριάς, η πόλη ξεφαντώνει με τον δικό της παραδοσιακό τρόπο. Οι «Γενίτσαροι και οι Μπούλες» είναι το πιο φημισμένο αποκριάτικο έθιμο της Βόρειας Ελλάδας, ένα χορευτικό δρώμενο που μέσα του κρύβει στοιχεία από την παράδοση της περιοχής, αλλά και από τους αγώνες της Νάουσας κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Ας δούμε τι μας αφηγείται για το έθιμο ο κ. Αριστείδης Τόσιος, Πρόεδρος του Ομίλου «Γενίτσαροι και Μπούλες της Νάουσας» για την προστασία και την προβολή των χορών και του εθίμου: «Αν και η πόλη της Νάουσας ιδρύθηκε στα τέλη του 14ου αιώνα στη σημερινή της τοποθεσία, εντούτοις οι κάτοικοι της νέας αυτής πόλης προέρχονταν από τις γύρω ορεινές περιοχές του Βερμίου Όρους, όπου είχαν καταφύγει μετά την καταστροφή των πατρογονικών τους εστιών, όπως οι Αιγές, η αρχαία Μίεζα και άλλες περιοχές, κατάφεραν και διαφύλαξαν και μετέφεραν αναλλοίωτα ορισμένα έθιμα, των οποίων οι ρίζες χάνονται στην αρχαιότητα. Πιθανόν, διάφορες γιορτές οι οποίες πραγματοποιούνταν στις αρχές της άνοιξης για την υποδοχή της αναγεννώμενης φύσης, προς τιμήν του θεού του κρασιού αλλά και του Κάτω Κόσμου Διονύσου, αλλά και συμβολικά ως τελετές μύησης των νέων, διατηρήθηκαν και μετά τον εκχριστιανισμό των κατοίκων. Οι ιδιαίτερες ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες που επικράτησαν στην περιοχή μας στο διάβα των καιρών, μπόλιασαν το ολοζώντανο αυτό έθιμο, ώσπου απέκτησε την τελική του μορφή στα χρόνια του οθωμανικού ζυγού. Μπορούμε να πούμε ότι το έθιμο, αν και παραμένει ζωντανό έως τις μέρες μας, εντούτοις διακατέχεται από αυστηρότητα ως προς την τέλεση του εθιμοτυπικού, του δρομολογίου γύρω από τα όρια της παλιάς πόλης, των χορών και ως προς την ενδυμασία των συμμετεχόντων, οι οποίοι είναι αποκλειστικά έφηβοι που έχουν ενηλικιωθεί. Επίσης, άνδρας υποδύεται και το τιμώμενο πρόσωπο, την Μπούλα, τη νύφη δηλαδή, η οποία ενδεχομένως συμβολίζει την αναγεννώμενη άνοιξη και την κυκλική νεκρανάσταση της φύσης. Κατά τη δύσκολη περίοδο της Τουρκοκρατίας, το έθιμο συνδέθηκε άμεσα με τους εθνικούς μας αγώνες για την ανεξαρτησία. Κατά την περίοδο εκείνη, η βασική έννοια της νεκρανάστασης και της αναγέννησης, που τονίζεται μέσα από το έθιμο, αντικατόπτριζε την αναγέννηση του ελληνικού έθνους μέσα από τις στάχτες της σκλαβιάς. To έθιμο ξεκινάει σε έντονη συγκινησιακά ατμόσφαιρα, με την προετοιμασία και το ντύσιμο του χορευτή εντός του σπιτιού. Παλαιότερα, το ντύσιμο ξεκινούσε το βράδυ του Σαββάτου, παραμονές Αποκριάς, όπου τα φυλαχτά, τα ασήμια και οι αλυσίδες ράβονταν ένα προς ένα. Τελευταία δένεται περίτεχνα στην κεφαλή η κέρινη προσωπίδα με το μακρύ μεταξωτό ζωνάρι μήκους τεσσάρων μέτρων. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι χορευτές δεν ξεντύνονταν μετά το πέρας της πρώτης ημέρας, αλλά τους τύλιγαν με ένα σεντόνι ή λαγοκοιμόντουσαν καθισμένοι σε μια καρέκλα. Φανταστείτε τι αντοχές χρειαζόταν ένας χορευτής που έπρεπε να χορεύει ολημερίς με το βάρος της στολής και πολλές φορές βρεγμένος... Το έθιμο περιλαμβάνει το εθιμοτυπικό μάζεμα των χορευτών, την άδεια από τον Δήμαρχο, την «οριοθέτηση-καθαρμό» της παλαιάς πόλης με ενδιάμεσες στάσεις για χορό... Αφού ολοκληρωθεί η συμβολική περιτείχιση της πόλης, βγαίνουν οι προσωπίδες. Συνεχίζονται οι χοροί και συμμετέχουν οι παλαιοί ως ένδειξη σεβασμού για την προσφορά τους στο έθιμο. Τη Δευτέρα ακολουθεί το τραπέζωμα των χορευτών σε σπίτια των οικογενειών τους, με άφθονο χορό και τραγούδι. Στο κλείσιμο του εθίμου, μαζεύονται οι χορευτές, σχηματίζοντας έναν κύκλο με τα σπαθιά τοποθετημένα με την αιχμή στο χώμα. Τελειώνουν επιβεβαιώνοντας τη φράση «Ό,τι είπαμε και δεν είπαμε, εδώ να μείνει», χτυπώντας τα σπαθιά μεταξύ τους. Στη συνέχεια σηκώνουν ψηλά τον οργανοπαίκτη φωνάζοντας «Πάντα άξιος». Το έθιμο τελείται κάθε χρόνο ζωντανά με μεγάλο σεβασμό και αυστηρότητα από τα ενεργά μέλη του Ομίλου «Γενίτσαροι και Μπούλες», τους χορευτές, μετά από προετοιμασία που διαρκεί όλο τον χρόνο και γίνεται με όλο το μεράκι και την αγάπη τους για τη διατήρηση της παράδοσης του τόπου.