Και πώς να μην είναι, αφού είμαστε στη Θεσσαλονίκη. Σε μια πόλη όπου οι τέχνες, ο πολιτισμός εν γένει αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της κουλτούρας της. Δικαίως λοιπόν μπορεί να καυχιέται ως ευρωπαϊκή μεγαλούπολη, αφού συγκεντρώνει σχεδόν 70 μουσεία και αναρίθμητες ακόμη συλλογές, εκθέσεις κι αξιοθέατα. Η πόλη είναι πεδίο πολιτισμού και πρόσφορο έδαφος δημιουργίας, γι’ αυτό και σαν να είναι ανεξάντλητη. Το σήμα κατατεθέν της, ο Λευκός Πύργος, που κατασκευάστηκε τον 15ο αιώνα επί Οθωμανών και λειτούργησε και ως φυλακή, είναι σήμερα μουσειακός χώρος και παρέχει καταπληκτική θέα στην πόλη και το λιμάνι. Η Θεσσαλονίκη πάντα βρίσκει χώρο και τρόπο για να φιλοξενεί πολιτιστικά δρώμενα. Με τεράστια μουσική παράδοση, από το ρεμπέτικο μέχρι το ροκ, δεν διαθέτει μόνο ουζερί, μπαρ και μουσικές σκηνές. Στεγάζει επισήμως τις τέχνες της μουσικής, του χορού και του θεάτρου στο σύγχρονο στολίδι της, όπως οι ντόπιοι αποκαλούν το Μέγαρο Μουσικής, χωρίς να μειώνεται στο ελάχιστο η προσφορά του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος. Η ψυχή σου γεμίζει από τέχνη ακόμη και σε έναν μικρό περίπατο… Συχνά θα σκοντάψουμε σε κάποιο υπαίθριο γλυπτό, που την κάνει ακόμη πιο υπερβατική, σχεδόν παραμυθένια. Εντυπωσιακά είναι και τα κτίριά της, κυρίως στην «οδό Εξοχών» κατά τον 20ό αιώνα, Λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας σήμερα, όπου θα συναντήσεις τα καλύτερα δείγματα του αρχιτεκτονικού εκλεκτικισμού. Μιας και το αυτοκίνητο έπεσε θύμα του ψύχους, και αφού πρώτα εφοδιαστήκαμε με ικανοποιητικό αριθμό θερμίδων, εξορμούμε πεζοί να ανακαλύψουμε κάθε γωνιά πολιτισμού. Το θερμόμετρο δείχνει -12°C και η πολύβουη συμπρωτεύουσα έχει σωπάσει για τα καλά. Κάτω από έναν μουντό ουρανό τα πάντα έχουν παγώσει, σαν να κρατούν την ανάσα τους για να φωτογραφηθούν. Σαν χέρια, ντυμένα με ολόλευκα δαντελωτά γάντια, ορθώνονται τα γυμνά κλαδιά των δέντρων και, όλα μαζί μια αγκαλιά, προστατεύουν τον μαρμαρωμένο βασιλιά τους. Δεν είναι άλλος από έναν άστεγο άντρα που αποζητά λίγη θαλπωρή σ’ ένα απάγκιο, εδώ στη σύγχρονη χώρα μας.
Ζυμωμένη στον χρόνο από διαφορετικούς πολιτισμούς και νοοτροπίες, η Θεσσαλονίκη μεταμορφώθηκε σε ένα πολυπολιτισμικό ψηφιδωτό.
26 φωτογράφοι βουτάνε κυριολεκτικά στο πιο άδικο σήμερα και πραγματεύονται με τον φακό τους τον δαίμονα της προσφυγιάς
Ροτόντα
Συνεχίζοντας τη βόλτα στη Θεσσαλονίκη φτάνουμε στη Ροτόντα. Μνημείο παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς, το στρογγυλό θολωτό κτίσμα του 4ου αι. μ.Χ. κτίστηκε επί καίσαρα Γαλέριου, με πρωταρχικό σκοπό να αφιερωθεί στον Δία. Τελικά λειτούργησε ως χριστιανικός ναός και μάλιστα λέγεται ότι προοριζόταν ακόμη και για βαπτιστήριο της πόλης. Αγιογραφίες σώζονται ακόμη στον θόλο του. Το εντυπωσιακό, όμως, είναι το μέγεθος και ο φωτισμός του. Μια βαθύτερη ανάγνωση και ανακαλύπτεις το συμπυκνωμένο νόημα της πνευματικής βυζαντινής διδασκαλίας. Σαν ξίφη καρφώνονται στη γη οι δέσμες φωτός στο εσωτερικό της Ροτόντας, αφήνοντας το υπόλοιπο μέρος στο σκοτάδι, κι είναι αυτό θαρρείς το θέλημα του Θεού. Εσύ μικρός υπό τον φόβο Του, μα με την τεράστια δύναμη της ανθρώπινης βούλησης, καλείσαι να αποφασίσεις πού τελικά θα σταθείς, στο φως ή στη σκιά.
Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης
Σαν να μαλάκωσε ο καιρός και κάποιοι τολμηροί εμφανίζονται στην πόλη δίνοντάς της και πάλι ζωή. Ήρθε η ώρα επαναφοράς στο σήμερα και τι πιο ταιριαστό από μια επίσκεψη στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, που βρίσκεται στον χώρο της ετήσιας έκθεσης. «Είναι η τέχνη κάτι περισσότερο από αυτάρεσκη πράξη;» ρωτάει μια επιγραφή στην κορυφή της φιλοτεχνημένης σκάλας. Η τέχνη είναι η ανάγκη να εξωτερικεύσεις την εσωτερικότητά σου, αποκρίνομαι μέσα μου. Εδώ κάθε δημιουργός έχει αποδώσει αυτή του την ανάγκη με ξεχωριστά και συχνά ιδιότροπα καλλιτεχνήματα, ενώ ο επισκέπτης έχει να ανακαλύψει το κάτι παραπάνω για τον εαυτό του. Αυτό όμως που κέντρισε την προσοχή μου ήταν το έργο του ζωγράφου-γραφίστα Frederick Carabott «1941-45 ο πόλεμος ενός εφήβου». Η τεχνική, η ανωνυμία των προσώπων που δεν έφεραν χαρακτηριστικά, οι εναλλαγές ανοικτόχρωμων και σκουρόχρωμων αποχρώσεων, καθώς και η δυναμική της κίνησης είναι ό,τι πιο όμορφο έχω δει ως καλλιτεχνική έκφραση της κατοχικής φρίκης. Προχωρώντας νιώθω ακόμη πιο οικεία, όταν αντικρίζω έναν πίνακα του Εγγονόπουλου. Τα έντονα χρώματα και οι υπερρεαλιστικές φιγούρες ήταν η αδυναμία μου από τότε που ήμουν μικρή και κάθε φορά που τα ξεσήκωνα στα δικά μου μπλοκ, είχα την αίσθηση ότι μαγικά μπορώ να ζωντανεύω ονειρικές προβολές. Πόσο χαίρομαι που ακόμη και σήμερα μια εικόνα σαν αυτή με γεμίζει πληρότητα.
Μουσείο Φωτογραφίας
Με βήμα γοργό μπαίνουμε για τα καλά στο τώρα. Στο Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, που βρίσκεται στην προβλήτα του λιμανιού και πάνω από το Μουσείο Κινηματογράφου, θα έρθουμε αντιμέτωποι με τη δύναμη της εικόνας. Τυχερή ή όχι, πέτυχα μια συγκλονιστική έκθεση με θέμα «Μια άλλη ζωή - Ανθρώπινες ροές, άγνωστες οδύσσειες». Ούτε ένας ούτε δύο, 26 φωτογράφοι βουτάνε κυριολεκτικά στο πιο άδικο σήμερα και πραγματεύονται με τον φακό τους τον δαίμονα της προσφυγιάς. Φωτογραφία και γροθιά. Πόσες φορές, αλήθεια, δεν ένιωσα την ενοχή μιας καλομαθημένης τύπισσας που γκρινιάζει όλη μέρα για το κρύο, ενώ στα μάτια ενός πατέρα βλέπω μόνο απόγνωση, εκλιπαρώντας για το μωρό του, που το κρατάει ψηλά σε ασφαλή απόσταση απ’ το νερό. Η τραγωδία δεν έχει τέλος και γίνεται όλο και πιο σκληρή όταν ένα ηχηρό «γιατί;» στοιχειώνει τον χώρο.
Ξεχωριστή και πρωτοπόρος
Μουσεία αντάξια μιας επίσκεψης είναι επίσης το Τελλόγλειο Ίδρυμα, το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, το Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας και πολλά ακόμη. Τι είναι αυτό που κάνει τη Θεσσαλονίκη να αγαπάει τόσο την τέχνη; Ή μήπως η τέχνη αγαπάει τη Θεσσαλονίκη; Η απάντηση είναι μία, και για μένα βρίσκεται στην τελευταία αίθουσα του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού. Εκεί εκτίθεται ένα ψηφιδωτό δάπεδο με γεωμετρικά μοτίβα, προσωποποιήσεις ζωδίων, μηνών, καθώς και του ήλιου, προερχόμενο από μια αστική έπαυλη και χρονολογημένο τον 5ο αι. μ.Χ. Ιδωμένο μόνο του δεν το εξηγεί. Στο τελείωμά του, όμως, οι ψηφίδες «μετουσιωμένες» σε ζεστά γήινα χρώματα από τα χέρια και την ψυχή της ζωγράφου Δ. Καμαράκη, υπερπηδώντας τόσους και τόσους αιώνες υψώνονται στον τοίχο αποκαλύπτοντας το σύγχρονο αστικό τοπίο της Θεσσαλονίκης. Ζυμωμένη λοιπόν στον χρόνο από διαφορετικούς πολιτισμούς και νοοτροπίες, η Θεσσαλονίκη μεταμορφώθηκε σε ένα πολυπολιτισμικό ψηφιδωτό. Αν παρατηρήσουμε καλύτερα το εύρημα, θα το δούμε ελλιπές, μα και την τοιχογραφία ίσως να τολμούσα να την χαρακτηρίσω έτσι. Δοσμένη αφαιρετικά, με ασχημάτιστα κτίρια, θα μπορούσε να ερμηνευτεί εννοιολογικά ως μη ολοκληρωμένη, δίχως τέλος, κι αυτό επειδή η πόλη εξελίσσεται και μεταλλάσσεται αέναα, πάντα ανοικτή στην αφομοίωση στοιχείων και ιδεών, ένα βήμα πιο μπροστά, θα λέγαμε, γεγονός που την κάνει να φαντάζει ξεχωριστή και πρωτοπόρος. Έπιασε να χιονίζει κι εγώ πρέπει να την αποχαιρετήσω. Δεν θα προλάβω να τη δω κάτω απ’ το πέπλο της, μα θα σκηνοθετήσω. Νυφούλα του Βορρά, θα την προσωποποιήσω σε όμορφη υπερφυσική γυναίκα και θα της δώσω σύντροφο άνεμο δυνατό Βαρδάρη. Να σκύβει ο Μέγας Αλέξανδρος απ’ τ’ άλογό του για ένα χειροφίλημα κι αυτοί αγκαλιασμένοι να καταλήγουν στις ομπρέλες… Προστατευμένοι απ’ τον χιονιά να στριφογυρίζουν στη μελωδία ενός νοσταλγικού βαλς με τον κόσμο της να ξεχύνεται κι αυτός στην παραλία, να παίζει, να γελά, να χορεύει, να ερωτεύεται και να μαθαίνει σ’ όλους εμάς τι πάει να πει καλή ζωή. Και όλο αυτό να μην τελειώνει ποτέ.
