Διόδια, σήραγγες, διαγραμμίσεις –ο φόβος των μηχανοδηγών–, προσεκτική οδήγηση, φουλ αντανακλαστικά. Κι από πίσω μια κοιλάδα με τον τραγουδισμένο γεροπλάτανο να απλώνει ρίζωμα στα ανείπωτα. Με ανθρώπους που σκαλίζουν την αγάπη στο ξύλο και συζητούν για τον Λιαντίνη τα ανοιξιάτικα βράδια στα Μεσάγκαλα, εκεί όπου ανταμώνει ο Θερμαϊκός με το Αιγαίο. Κάποιος ψαράς απλώνει δίχτυα στον βυθό του Δέλτα, ένα σπίτι από κοχύλια ξεπροβάλλει στη μέση του πουθενά, η Δάφνη και η Αφροδίτη χορεύουν στις πηγές μεθυσμένες με κρασί Ραψάνης κι ένα ζευγάρι Γερμανών κλαίει κάθε φορά που αφήνει αυτόν εδώ τον τόπο˙ έναν τόπο κομβικό, που συνηθίσαμε απλώς να προσπερνάμε. Πήραν το όνομά τους από το ρήμα «τέμνω». Μια μεγάλη γεωλογική τομή, αποτέλεσμα κάποιου φοβερού σεισμού ή της οργής του Ποσειδώνα, άνοιξε τον αυλώνα των Τεμπών ελευθερώνοντας τα λιμνάζοντα νερά του Θεσσαλικού κάμπου προς τη θάλασσα. Φοβερές γεωλογικές αναστατώσεις, πλημμύρες και το τεράστιο σεισμικό ρήγμα ανάμεσα στον Όλυμπο και τον Κίσσαβο (ή Όσσα), που αποτελούσαν μέχρι τότε ενιαία οροσειρά, έρχονται να ανταμώσουν τον Δευκαλίωνα και τον περίφημο κατακλυσμό του. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, εδώ η γη… σείεται αφήνοντας κληρονομιά κάτι από την ενέργειά της. Μια ενέργεια τόσο δυνατή, που μόνο οι μύθοι μπορούν να ερμηνεύσουν. Η Άρτεμις, ο Ποσειδώνας, ο Απόλλωνας, η Δάφνη, η Ευρυδίκη και ο Πάνας με τις νύμφες του στάθμευσαν κάποτε στην κοιλάδα, που ήδη από την αρχαιότητα αποτελούσε μοναδικό πέρασμα από τη Μακεδονία στη Θεσσαλία.
Παλαιός Παντελεήμονας
Ίσως γι’ αυτό συχνά δεν είσαι σίγουρος για το πού ακριβώς βρίσκεσαι. Βόρεια σε σκεπάζουν οι χιονισμένες κορφές του Ολύμπου, ακολουθεί το κάστρο του Πλαταμώνα, σε υποδέχονται με την πέτρα τους κουκλίστικοι ορεινοί οικισμοί: ο Παλαιός Παντελεήμονας, ένας παραδοσιακός αναπαλαιωμένος οικισμός, που πρωτοσυναντάμε στις αρχές του 16ου αιώνα και βρίσκεται χτισμένος σε υψόμετρο 440 μ. στις ανατολικές πλαγιές του Ολύμπου. Το χωριό ζούσε πλουσιοπάροχα από την εκτροφή μεταξοσκώληκα και τις μπολιασμένες αγριοκαστανιές που δημιούργησαν τον σημερινό ήμερο καστανεώνα που απλώνεται γύρω του. Στις αρχές της δεκαετίας του ’60, άρχισε η εγκατάλειψη, καθώς με την έκρηξη του τουρισμού οι κάτοικοί του μετακομίζουν προς τη θάλασσα χτίζοντας εκεί τον Νέο Παντελεήμονα. Στα μέσα της δεκαετίας του ’80, κάποιοι ξένοι φαίνεται να επανεκτιμούν τον τόπο, αγοράζουν τα πρώτα εγκαταλειμμένα κτίσματα και τα αναπαλαιώνουν. Ύστερα χτίζεται το πρώτο χάνι, έπειτα ακόμη ένας ξενώνας κι ανοίγουν τα πρώτα μαγαζάκια, που μέχρι σήμερα προσφέρουν καλό φαγητό και αρτιστίκ σουβενίρ. Τα αμέτρητα πλακόστρωτα με φόντο την καταπληκτική θέα φιλοξενούν σήμερα δέκα μόνιμους κατοίκους, πανέμορφους παραδοσιακούς ξενώνες και περιποιημένα τσιπουράδικα γύρω από την πλατεία με τον ναό του Άγιου Παντελεήμονα. Στον ξενώνα «Αγνάντι», στο ψηλότερο σημείο του οικισμού, τύχαμε θερμότατης υποδοχής από την οικογένεια Γκοδελιά. Αυτοδίδακτος ο κ. Βαγγέλης έμαθε πριν από δεκαπέντε χρόνια να σκαλίζει το ξύλο. Μας ξεναγεί στις αμέτρητες ρήσεις, τα αντιναζιστικά και… αντικαπνιστικά μηνύματα, στο «Αν» του Κίπλνγκ και τα άφθονα πειράγματα, όλα σκαλισμένα στην ντοπιολαλιά του χωριού. Το «Αγνάντι», με το κελάρι, το εστιατόριο και τα φιλόξενα δωμάτια με το τζάκι, προσφέρει μέχρι και σπα σε μια θέα που δεν χορταίνεις να τη ρουφάς. Πολιτική και φιλοσοφία, παρέα με τους νόστιμους μεζέδες της κυρα-Πόπης και κουμαρίσιο τσιπουράκι, το τοπικό προϊόν του χωριού, το οποίο αποτελεί σήμερα ένα από τα καλύτερα παραδείγματα παραδοσιακής μακεδονίτικης Στροφή με τη στροφή στη φιδίσια ανηφοριά, η θέα του Πηνειού, όπως φωτίζεται στον ήλιο του μεσημεριού, επιβεβαιώνει τον ομηρικό χαρακτηρισμό «αργυροδίνης» – αυτός που σχηματίζει ασημόχρωμες δίνες. αρχιτεκτονικής στη βόρεια Ελλάδα. Καθώς είναι στραμμένο προς τον Βορρά, όταν έχει άπνοια, αγναντεύεις ως τη Χαλκιδική... Αν θέλεις να κρατήσεις λίγο ακόμα από το παραμύθι, μπορείς να ακολουθήσεις τη σήμανση προς την Καλλιπεύκη. Διασχίζοντας το ομώνυμο οροπέδιο στις πλαγιές του Κάτω Ολύμπου, το μάτι σου ταξιδεύει σε μια θέα απίθανη...
Στροφή με τη στροφή στη φιδίσια ανηφοριά, η θέα του Πηνειού, όπως φωτίζεται στον ήλιο του μεσημεριού, επιβεβαιώνει τον ομηρικό χαρακτηρισμό «αργυροδίνης» – αυτός που σχηματίζει ασημόχρωμες δίνες.
Η ηρεμία του τόπου είναι αφοπλιστική. Όταν κοιτάς άλλωστε τον Γιώργη, νομίζεις πως η θάλασσα είναι πάντα τόσο γαλήνια όσο απόψε.
Η κρασομάνα Ραψάνη
Σειρά έχει η Ραψάνη, το όμορφο κρασοχώρι στους πρόποδες του Κάτω Ολύμπου. Σε υψόμετρο 500 μ. επάνω από την κοιλάδα των Τεμπών, ξεχωρίζει για την πανοραμική της θέα και το μπρούσκο κρασάκι της. Τρεις γηγενείς ποικιλίες, Ξινόμαυρο, Σταυρωτό και Κρασάτο, ενώνονται για να δημιουργήσουν τον πιστοποιημένο με ονομασία προέλευσης (ΟΠΑΠ) ραψιανώτικο οίνο. Θα επισκεφθούμε το Μουσείο Οίνου και Αμπέλου Ραψάνης, που από το 2012 λειτουργεί με σκοπό να παρουσιάσει την ιστορία της αμπελοκαλλιέργειας και της οινοποίησης στην περιοχή. Τρεις αιώνες αλληλένδετα συνδεμένοι με την καλλιέργεια του αμπελιού και την παραγωγή του περίφημου ραψανιώτικου μπρούσκου, που δεν υπάρχει καλύτερο από το να το απολαύσεις στην πεντάμορφη πλατεία, ένα αληθινό μπαλκόνι στο Αιγαίο. «…Έπιναν μόνοι τους, χωρίς φασαρία και γλέντι, σαν βέροι κρασοπατέρες˙ έπιναν για να πίνουν…» ιστορεί ο Μ. Καραγάτσης. Ο μεγάλος λογοτέχνης (κατά κόσμο Δημήτρης Ροδόπουλος) εμπνεύστηκε το λογοτεχνικό του ψευδώνυμο από ένα καραγάτσι, μια φτελιά, στην αυλή της εκκλησιάς του Αγίου Αθανασίου, όπου καθόταν και διάβαζε τα καλοκαίρια των παιδικών του χρόνων. Η επίσκεψη στο μουσείο, το καμάρι της Ραψάνης, το οποίο στήθηκε με μεράκι και προσωπική εργασία, είναι και μια καταπληκτική ευκαιρία να σεργιανίσεις τις ανηφοριές του οικισμού με το κουρείο, το χασάπικο, το κρασοπωλείο και τις 17 (!) εκκλησιές, μαντεύοντας ποια γειτονιά έχει την καλύτερη θέα... Η ευρύτερη περιοχή προσφέρεται για οινικές διαδρομές. Στην Ιτέα, επισκεπτόμαστε το Οινοποιείο Ντούγκου, ένα από τα πέντε της περιοχής των Τεμπών. Δίπλα ακριβώς βρίσκονται σταθμευμένες οι δρεζίνες του Πολιτιστικού Κέντρου Σιδηροδρόμων, τα τρενάκια που θα έμπαιναν ξανά στις ράγες προσφέροντας νοσταλγικές διαδρομές στην παλιά γραμμή Αθήνας-Θεσσαλονίκης, αλλά οι προσπάθειες έπεσαν στο κενό… Το κρασί της Ραψάνης τα πάει πάντως περίφημα στο εξωτερικό και αυτό οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στη δουλειά και το μεράκι των οινοποιών. Φιλοδοξία τους είναι να αναπτυχθεί στο εξής ένα αυτόνομο δίκτυο οινοτουρισμού στην περιοχή, εγκαινιάζοντας τους δρόμους του κρασιού της Στερεάς Ελλάδας. Στην ταβέρνα «Κρασομάνα», στην πλατεία της Ραψάνης, θα γευτείτε μπρούσκο από το οικογενειακό κτήμα Λιάπη, ενώ στη γειτονική Κρανιά αξίζει να επισκεφθείτε και το παραδοσιακό οινοποιείο του Κτήματος Κατσαρού.
Δέλτα Πηνειού
Κι ο Πηνειός πάντα εδώ, ιερός, θολός και… φλύαρος. Παρέα του θα πάμε να συναντήσουμε τη θάλασσα. Ένα σπίτι από… κοχύλια στον Παλαιόπυργο μάς επιβεβαιώνει ότι ο δρόμος είναι μάλλον σωστός! Αμέτρητα, χιλιάδες κοχύλια, που από το 2004 μαζεύει από τις γύρω ακτές ο 83χρονος κ. Σωτήρης Μπουντούρης, κεντούν το αξιοπερίεργο αυτό κατασκεύασμα, που ήταν μάλιστα υποψήφιο για βραβείο Γκίνες! Στην παραλία της Κουλούρας, θα συναντήσουμε τον Γιώργο Νάτση, έναν από τους 200 ερασιτέχνες ψαράδες της περιοχής του Δέλτα. Θα πάμε μαζί να δούμε το σημείο όπου αράζουν τα «βαρκάκια», στις εκβολές του Πηνειού, εδώ που η θάλασσα σμίγει με το ποτάμι. Πώς να χωρέσεις τόσες αντιφατικές εικόνες σ’ ένα κείμενο… Το Δέλτα του Πηνειού, που προστατεύεται από τη Σύμβαση Ramsar, αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους υδροβιότοπους της χώρας. Στην περιοχή εμφανίζονται τουλάχιστον 225 είδη πουλιών. Απόψε τα νερά είναι γυαλί. Είμαστε τυχεροί. «Τόσα χρόνια ψαράς, μα τη θάλασσα δεν την προβλέπεις, και φυσικά δεν παίζεις μαζί της», θα πει ο Γιώργος. Πόσο μάλλον στο σημείο αυτό, την μπούκα, όπου έχουν χαθεί ψυχές... Όμως σήμερα είναι αλλιώς. Ο Γιώργης, φίλος ψαράς κι αυτός, θα μας φιλοξενήσει στη βάρκα για να μας δείξει εν πλω την ομορφιά του τοπίου. Ακόμη μία βάρκα ψαρεύει στα νερά. Νησίδες, σμήνη από πουλιά κι εκείνο το χρώμα του νερού λίγο μετά τη δύση, σαν υδάτινο βιτρό ανάμεσα στη θάλασσα και το ποτάμι. Αφρόψαρα: σαφρίδια, σαρδέλες και κολιοί, και κατά καιρούς πατόψαρα: λυθρίνια, γουφάρια και μαγιάτικα περιλαμβάνει η σοδειά των ψαράδων του Δέλτα. Ένα από τα χαρακτηριστικά ψάρια του βυθού είναι οι φρίσσες. Δύσκολο ψάρι με πολλά αγκάθια, ο Γιώργης το φτιάχνει παστό κι είναι ο τέλειος τσιπουρομεζές. Ρίχνουμε δίχτυ στα νερά. Η ηρεμία του τόπου είναι αφοπλιστική. Όταν κοιτάς άλλωστε τον Γιώργη, νομίζεις πως η θάλασσα είναι πάντα τόσο γαλήνια, όπως απόψε. Βάρκα τη βάρκα, καλύβα την καλύβα, η ψυχή καθαρίζει κι είναι κρίμα που αν κάποιος δεν σε φέρει ως εδώ, δύσκολα θα ανακαλύψεις μόνος σου αυτό το μέρος. Γι’ αυτό ίσως και παραμένει τόσο γοητευτικό. Οι ψαράδες πάντως προσφέρονται να σε πάνε βαρκάδα στα νερά. «Οργανωμένη κατάσταση μπορεί να μην υπάρχει», θα πει ο Γιώργος, «υπάρχει όμως καλή καρδιά κι οι καταστάσεις της στιγμής», που είναι πάντα και οι καλύτερες!
Μεσάγκαλα
Στα Μεσάγκαλα, ο Φάνης Βουλιώτης μάς περιμένει. Ιδιοκτήτης του ξενώνα «Νόστος», είναι από τους ανθρώπους με εκείνη τη φυσική ευγένεια που αναβλύζει πηγαία χωρίς περιτύλιγμα και πολλά φκιασίδια. Όπως και τα Μεσάγκαλα. Ένα ήσυχο παραθαλάσσιο χωριό με μια ατέλειωτη αμμουδερή ακτή, που μάλιστα φημίζεται για τις ιαματικές ιδιότητές της. Φυσικά, παραδοσιακά αμμόλουτρα προσφέρονται δωρεάν κατά μήκος της ακτής αναζωογονώντας και θεραπεύοντας αρθριτικά και άλλες παθήσεις. Στα «Καράβια», το ταβερνάκι του Κώστα και της Ζανέτ, τρώμε, πίνουμε και συζητάμε. Εδώ θα συναντήσουμε τον Μπερχάρ και την Γκαμπριέλα, να πίνουν τσίπουρο χαζεύοντας την κυματισμένη θάλασσα. Ένα ζεύγος Γερμανών που εδώ και 10 χρόνια επισκέπτονται ανελλιπώς τα Μεσάγκαλα, και μάλιστα δύο φορές τον χρόνο! Έχουν ταξιδέψει και αλλού στην Ελλάδα, στην Κρήτη και στην Πελοπόννησο, για να καταλήξουν συνειδητά εδώ. «Στη μέση της αγκαλιάς…» όπου, όπως μας λένε, μπορεί να μην είναι το πιο όμορφο μέρος στην Ελλάδα, είναι όμως όλα όσα σημαίνει η Ελλάδα για κείνους: ηρεμία, άπλα, αγνάντεμα, μπάνιο, τσίπουρο, μεζέδες, φίλοι. Άνθρωποι απλοί, ανοιχτοί, αληθινοί, που δεν σε βλέπουν σαν πορτοφόλι ή τουρίστα, άνθρωποι όπως ο Φάνης, ο Κώστας, ο Θανάσης… Ο Πάνος Κούτρας, σκηνοθέτης του πολυβραβευμένου «Ξενία», έκανε τα γυρίσματα της ταινίας εδώ στον Πηνειό και, όπως εξομολογήθηκε, το μέρος αυτό του θύμισε τα πρώτα παιδικά του καλοκαίρια... Στην κοιλάδα των Τεμπών συναντάς πράγματι συμπυκνωμένη μια μικρή Ελλάδα. Με τα όμορφα και τα παράδοξα, τον πλούτο και τις παραφωνίες. Καθώς απουσιάζει ο πολιτικός σχεδιασμός, ο καθένας παλεύει μονάχος, όπως μπορεί. Στην επιστροφή ακούω Σαββόπουλο: «Ό,τι αγαπήσαμε κι ονειρευτήκαμε εξακολουθεί να επαφίεται στον πατριωτισμό μας...»
